برای درمان اندومتریوز چه بخوریم؟

در صورتی که غشای داخلی رحم در خارج از رحم رشد کند، عارضه‌ای به نام اندومتریوز رخ می‌دهد که در حدود ۵ تا ۱۰ درصد از زنان در سنین باروری دیده می‌شود. اندومتریوز با علائمی نظیر ناباروری، حرکات روده‌ای دردناک، قاعدگی دردناک با خونریزی شدید و درد در هنگام مقاربت همراه می‌باشد و به دلیل ضعف سیستم ایمنی و افزایش سطح استروژن ایجاد می‌گردد.

بیشتر بخوانید: بیماری آندومتریوز در زنان چیست و چه علائمی دارد؟

در ضمن، هرچند فعلاً درمان قطعی برای این عارضه ذکر نشده؛ اما طبق تحقیقات به‌عمل‌آمده، می‌توان با روش های درمان خانگی اندومتریوز مانند رعایت رژیم غذایی مناسب به بهبود علائم بیماری کمک نمود. در ادامه این مقاله، دستورالعمل‌های غذایی مرتبط با اندومتریوز شرح داده شده است.

علائم اندومتریوز

در افراد مبتلا به عارضه اندومتریوز، علائم و نشانه‌هایی بروز می‌کند که در حوالی سیکل قاعدگی آن‌ها تشدید می‌شود؛ علائمی نظیر:

• سیکل قاعدگی شدید
• خونریزی بین سیکل قاعدگی 
• افزایش درد در سیکل قاعدگی
• درد به هنگام مقاربت
• درد حین ادرار و یا اجابت مزاج
• دردهای لگنی و کمر درد
• خستگی مفرط
• دل‌پیچه‌های شدید
• اسهال
• یبوست

اهمیت درمان بیماری اندومتریوز

درمان این عارضه از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه در صورت عدم اقدام به درمان اندومتریوز، احتمال ناباروری وجود دارد. به علاوه، خطر ابتلا به بیماری‌هایی ازجمله آدنوکارسینوما یا سرطان تخمدان در افراد مبتلا به اندومتریوز بیشتر می‌باشد. بدین منظور، ابتدا می‌بایست نگرانی و اضطراب را کنار گذاشت و با یک برنامه غذایی و تمرینات ورزشی مناسب در کنار انجام اقدامات پزشکی، علائم اندومتریوز را کنترل نمود.

بیشتر بخوانید: آشنایی با روش های درمان آندومتریوز و عوارض آن

مواد غذایی مفید برای اندومتریوز

به منظور مقابله با التهاب و درد ناشی از اندومتریوز می‌توان از یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی که اساساً گیاهی و مملو از ویتامین است، استفاده نمود. البته بدیهی است که مصرف هر نوع ماده غذایی باید با مشورت پزشک صورت گیرد.

به طور کلی، برخی از مواد غذایی با رویکرد مثبت بر اندومتریوز عبارتند از:

• میوه ها، سبزیجات و غلات کامل: میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل به دلیل دارا بودن ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر، سطح استروژن را و به تبع آن، درد و گرفتگی رحم را کاهش می‌دهد. باید دانست که خانواده کلم‌ها به دلیل داشتن اندول ۳ کربونیل به متابولیسم استروژن و دفع استروژن اضافه از بدن کمک می‌کنند.
• آنتی اکسیدان ها: مصرف مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان با کمک به کاهش التهاب، موجب کاهش علائم و عوارض اندومتریوز می‌شود. ازجمله مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان می‌توان به انواع توت‌های قرمز و بنفش، آلو، کیوی، آناناس، کلم قرمز، کرفس، خیار، بادام، گردو و روغن گل آفتاب‌گردان اشاره کرد.
• چربی های امگا ۳: از آنجایی که چربی‌های امگا3، چربی‌های سالم و ضدالتهابی به شمار می‌روند که به‌عنوان عناصر سازنده مولکول‌های ضدالتهاب و تسکین‌دهنده عمل می‌کنند؛ لذا مصرف این دسته از چربی‌ها که در ماهیان چرب وجود دارد به کاهش علائم اندومتریوز کمک می‌کند.
• مواد غذایی حاوی آهن: مصرف مواد غذایی حاوی آهن با کمک به جایگزینی خون از دست رفته در دوران قاعدگی، به بهبود علائم اندومتریوز کمک می‌کند. ازجمله مواد غذایی حاوی آهن می‌توان به سبزیجات برگ‌سبز، غلات، مغزها و بذرها اشاره کرد.

کدام مواد غذایی برای اندومتریوز مضر است؟

ازجمله برخی مواد غذایی که ممکن است مصرف آن‌ها موجب تشدید علائم و عوارض اندومتریوز شود می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• گوشت قرمز: مصرف زیاد گوشت قرمز _به‌ویژه سوسیس و کالباس_ با افزایش سطح استروژن خون خطر ابتلا به اندومتریوز را افزایش می‌دهد.
• غذاهای فرآوری شده: به طور کلی، مواد غذایی فراوری‌شده به دلیل غنی بودن از چربی و قند ناسالم و عدم داشتن مواد مغذی و فیبر کافی، سبب بروز درد و التهاب می‌شوند.
• چربی ترانس: از آنجایی که چربی‌های ترانس موجود در مواد غذایی موجب کاهش کلسترول خوب (HDL) و افزایش کلسترول بد (LDL) می‌شود؛ لذا احتمال خطر بیماری‌های قلبی و نیز تشدید عوارض اندومتریوز وجود دارد. باید دانست که مواد غذایی مانند فست‌فودها و مواد حاوی چربی‌های نیمه‌هیدروژنه، حاوی چربی ترانس است. همچنین محدود کردن کره، مارگارین، روغن نارگیل، روغن پالم و کره کاکائو، غذاهای سرخ‌شده و گوشت به دلیل افزایش سطح پروستاگلاندین‌های التهابی، ضروری است.
• کافئین و الکل: مصرف کافئین و مشروبات الکلی نیز با افزایش سطح استروژن، موجب تشدید انقباضات رحمی و علائم اندومتریوز می‌شود.

رژیم غذایی چگونه موجب کاهش علائم و عوارض اندومتریوز می‌شود؟

هر ماده غذایی با توجه به ارزش غذایی خود، موقع ورود به بدن بر عملکرد سیستم ایمنی، تنظیم سطح هورمون‌ها و احساس درد تأثیرگذار است؛ به‌گونه‌ای که یک رژیم غذایی ضدالتهابی می‌تواند موجب کاهش التهاب و عوارض اندومتریوز شود. یکی از روش های درمان خانگی اندومترویز برای تاثیر در کنترل علائم اندومتریوز که از طریق مواد غذایی وارد بدن می‌شود، پروستوگلاندین‌ (prostaglandin) نام دارد. 

پروستوگلاندین‌ها ترکیبات شبه هورمونی _مشتق از اسیدهای چرب_ هستند که پیش‌سازهای آن‌ها از طریق موادغذایی وارد بدن می‌شود و سپس ترکیب نهایی در بدن ساخته می‌شود. باید دانست که در عارضه اندومتریوز، افزایش سطح پروستاگلاندین‌های التهابی و کاهش سطح پروستاگلاندین‌هایی با خاصیت التهابی کمتر، سبب بروز اسهال، حالت تهوع و خونریزی‌های شدید قاعدگی می‌شود.بنابراین، بازیابی تعادل هورمونی در جهت کاهش سطح استروژن و تنظیم سطح پروستاگلاندین‌ها در کاهش علائم و عوارض اندومتریوز اهمیت بسزایی دارد.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

نحوه تغییر رژیم غذایی متناسب با اندومتریوز

برای اینکه بتوان با ایجاد تغییرات مثبت در رژیم غذایی، به کنترل علائم و عوارض اندومتریوز پرداخت، باید از تغییرات و اصلاحات زیر شروع کرد:

• جایگزین نمودن گوشت قرمز با سایر منابع پروتئینی نظیر انواع ماکیان بدون پوست، لوبیا، کنجد، بادام‌زمینی و پسته
• مصرف چربی‌های امگا 3 با خوردن ماهی، دانه کتان و گردو به دلیل کمک به کاهش درد، گرفتگی و التهاب
• محدود کردن مصرف چربی‌های امگا 6 موجود در روغن‌های گیاهی مانند ذرت، پنبه‌دانه و روغن بادام‌زمینی به دلیل افزایش درد، گرفتگی رحم و التهاب
• جایگزین نمودن فراورده‌های لبنی با منابع غیرلبنی کلسیم
• داشتن رژیم غذایی بدون گلوتن به‌خصوص برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک یا حساسیت به گلوتن
• محدود کردن مصرف مواد غذایی فراوری‌شده نظیر شیرینی، آب نبات، چیپس، کراکر و غذاهای سرخ‌شده
• جایگزین نمودن مواد غذایی فرآوری‌شده با غذاهایی مانند ماهی‌های چرب، غلات کامل، میوه‌های تازه و سبزیجات
• اصلاح ترکیب روغن‌های دریافتی به دلیل تأثیر مستقیم اسیدهای چرب موجود در روغن‌ها با سطح پروستاگلاندین‌های التهابی
• مصرف غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین B و فیبر
• نوشیدن آب فراوان
• مصرف رازیانه

درمان اندومتریوز با طب سنتی

گاهی اوقات می‌توان با کمک روش‌های خانگی و راهکارهای موجود در طب سنتی، علائم و عوارض اندومتریوز را تا حد زیادی مدیریت و درمان کرد. این روش‌ها بیشتر شامل مصرف داروهای گیاهی یا مواد مغذی مؤثری است که با تنظیم سطوح هورمون‌ها و کاهش درد و التهاب، منجر به بهبود مشکلات ناشی از آندومتریوز می‌شود.

از آن‌جایی که عدم تعادل هورمون زنانه استروژن، عامل اصلی تشدید این بیماری است، باید داروهایی مورد استفاده قرار گیرد که باعث کاهش و تسکین درد و همچنین توقف رشد ضایعات اندومتریوزی شود. برخی از این داروها عبارتند از:

• زردچوبه و مکمل کورکومین
• گیاه پنج انگشت
• بابونه، عسل و مکمل کریسین
• نعناع و مکمل آنتی اکسیدانی
• دمنوش زنجبیل
• دارچین، میخک و گل رز
• چای سبز و ماده EGCG
• رازیانه و ماده فیتواستروژن

زردچوبه و مکمل کورکومین

در میان ادویه‌جات، زردچوبه با داشتن ماده‌ای به نام کورکومین نقش مؤثری در درمان اندومتریوز ایفا می‌کند. کورکومین با تنظیم هورمون‌ها و سرکوب تولید استرادیول (نوعی استروژن) موجب کاهش سرعت رشد چسبندگی‌ها و سلول‌های آندومتر می‌شود.

این ماده مؤثره به علت کنترل عملکرد محرک پروتئین‌های پیام‌رسان که آغازگر واکنش‌های التهابی هستند، مستقیماً بر کاهش التهاب نیز اثر می‌گذارد. در افرادی که به دلیل ابتلا به اندومتریوز دچار کیست اندومتریوما در تخمدان می‌شوند، مصرف منظم زردچوبه یا قرص مکمل کورکومین به درمان این کیست‌ها کمک می‌کند.

گیاه پنج انگشت

گیاه پنج انگشت یا ویتکس (Vitex) با ایجاد تغییر در رفتار گیرنده‌های استروژن، باعث درمان بسیاری از علائم و عوارض اندومتریوز می‌شود. این داروی گیاهی در درمان عوارض بی‌نظمی قاعدگی، درد سینه در ایام پریود، سندرم پیش از قاعدگی (PMS) و... نیز مؤثر است. همچنین باتوجه به شیوع ناباروری در میان ۲۵ درصد از زنان مبتلا به آندومتریوز، مصرف گیاه پنج انگشت می‌تواند باعث کاهش مشکلات نازایی شود.

بابونه، عسل و مکمل کریسین

خواص آرام‌بخش گیاه بابونه و نقش آن در تسکین درد، این داروی گیاهی را به گزینه محبوبی در طب سنتی تبدیل کرده است. وجود ماده مؤثره کریسین در بابونه که در خوراکی‌های دیگری نظیر عسل نیز وجود دارد، با تغییر چرخه زندگی سلول‌های آندومتر باعث اختلال در روند رشد آن‌ها و حتی مرگ این سلول‌ها می‌شود.

استفاده از مکمل بابونه، به دلیل تسکین علائم سندرم پیش از قاعدگی به کاهش علائم اندومتریوز نیز کمک می‌کند. از طرفی، مصرف همزمان عسل و دمنوش بابونه موجب تسریع روند درمان می‌گردد.

نعناع و مکمل آنتی اکسیدانی

امروزه تأثیر گیاه نعناع بیابانی در درمان اندومتریوز بر کسی پوشیده نیست. نعناع با داشتن خواص آنتی اکسیدانی به کاهش درد لگن در بیماران مبتلا به اندومتریوز کمک می‌کند. استفاده از مکمل‌های آنتی اکسیدان و دمنوش نعناع منجر به کاهش دردهای قاعدگی و تسکین درد اندومتریوز می‌شود. 

دمنوش زنجبیل

تجربه نشان داده که استفاده از دمنوش زنجبیل یا مصرف آن به شکل‌های دیگر، درد ناشی از قاعدگی را کاهش می‌دهد. در همین راستا می‌توان از زنجبیل برای تسکین درد آندومتریوز و کاهش علائم این بیماری نیز استفاده کرد.

دارچین، میخک و گل رز

با ترکیب اسانس دارچین، گل رز و میخک و استفاده از آن به عنوان ماساژ آروماتراپی می‌توان خونریزی و درد شدید قاعدگی را کاهش داد. با توجه به شباهت این علائم با نشانه‌های اندومتریوز و امتحان روش مذکور برای تسکین عوارض بیماری، استفاده از ترکیب بالا برای درمان آندومتریوز نیز مؤثر واقع شده است.

چای سبز و ماده EGCG

وجود یک ماده مغذی فعال به نام اپی‌گالوستاچین ۳ گالت (EGCG) در چای سبز موجب شده که دمنوش این داروی گیاهی، به مسدود کردن آنزیم آروماتاز و جلوگیری از رشد ضایعات کمک کند. به نظر می‌رسد EGCG در درمان درد آندومتریوز نیز مفید است و به همین دلیل می‌توان دمنوش چای سبز را در زمره داروهای گیاهی برای درمان اندومتریوز و کیست‌های ناشی از آن قرار داد.

رازیانه و ماده فیتواستروژن

تجربه نشان داده که دمنوش رازیانه در تسکین دردهای قاعدگی مؤثر است و به دلیل داشتن ماده‌ای به نام فیتواستروژن، موجب گرم نگه داشتن رحم و تخمدان و جلوگیری از رشد ضایعات اندومتریوز می‌شود. به‌منظور بهبود آندومتریوز و همچنین کیست اندومتریوما، می‌توان دانه‌های گیاه رازیانه را همراه با عسل مصرف کرد.

سایر روش های مفید در بهبود اندومتریوز

علاوه بر مواد غذایی که رویکردی مثبت بر اندومتریوز دارند، با روش‌های دیگری نیز می‌توان علائم و عوارض اندومتریوز را کنترل نمود: 

• مکمل هایی مفید برای اندومتریوز: بر اساس مطالعات انجام‌شده بر روی زنان مبتلا به اندومتریوز، مصرف مکمل‌های زینک، ویتامین‌های A، C، D وE ، کورکومین (موجود در زردچوبه)، کلسیم و منیزیم به تعادل هورمونی، تقویت عملکرد سیستم ایمنی، ترمیم بافت و کاهش انقباضات عضلانی کمک می‌کند و زنانی که این گروه از مکمل‌ها را در رژیم غذایی خود می‌گنجانند، میزان اندومتریوز در آنان کاهش می‌یابد.
• ورزش هایی مفید برای اندومتریوز: انجام تمرینات ورزشی نظیر مدیتیشن، یوگا، ماشاژ و طب سوزنی به دلیل کاهش استروژن و آزاد کردن هورمون‌های آرام‌بخش برای زنان دارای اندومتریوز بسیار مفید می‌باشد.

سخن پایانی

روش‌های ذکرشده در این مقاله صرفاً جهت کاهش علائم و کنترل بیماری اندومتریوز به کار می‌رود و تحقیقات بیشتری نیاز است تا روش درمانی خاصی برای این عارضه یافت گردد. لازم به یادآوری می‌نماید که بهبود و کنترل اندومتریوز به کمک مواد غذایی، از هر فرد به فرد دیگر متفاوت بوده و هر فرد می‌بایست رژیم غذایی خاص خود را با مشورت پزشک انتخاب نماید