آدنومیوز رحم چیست و چه علائمی دارد؟

رحم دارای یک پوشش داخلی به نام آندومتر است که گاهی به بخش‌های دیگر بدن نفوذ می‌کند. رشد آندومتر در داخل دیواره عضلانی رحم (میومتر)، یک عارضه خوش‌خیم می‌باشد که با نام آدنومیوز (Adenomyosis) شناخته می‌شود. افراد مبتلابه ادنومیوز علائم و نشانه‌های مختلفی را مشاهده می‌کنند که برخی از آن‌ها شبیه به دیگر بیماری‌های زنان است.

آدنومیوز عموماً خودش را با سیکل‌های قاعدگی سنگین و دردهای آن نشان می‌دهد و در بیشتر اوقات این درد تمام نقاط رحم را در بر می‌گیرد، اما گاهی ممکن است یک نقطه از رحم دچار درد شود. این بیماری اگرچه خوش خیم است که تهدیدی برای زندگی فرد ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند باعث کاهش کیفیت زندگی و اختلال در عملکرد روزمره شود.

لذا جهت تشخیص قطعی و درمان این عارضه می‌بایست علائم و عوارض ناشی از آن را به یک پزشک متخصص گزارش داد. در ادامه، دلایل شکل‌گیری بیماری آدنومیوز و راه‌های بهبود و درمان آن معرفی می‌گردد.

بیماری آدنومیوز چیست؟

رشد سلول‌های دیواره داخلی رحم در بافت عضلانی رحم با نام آدنومیوز رحم شناخته می‌شود. این بیماری با ضخیم کردن دیواره رحم، مشکلاتی نظیر خونریزی شدیدتر یا طولانی‌تر شدن مدت قاعدگی را به دنبال می‌آورد. افراد مبتلابه ادنومیوز ممکن است درد بیشتری در حین پریود یا رابطه جنسی احساس کنند و دچار نفخ قبل از عادت ماهانه و فشار در پایین شکم شوند. بیماری آدنومیوز می‌تواند در یک ناحیه کوچک یا در سراسر رحم رخ دهد و درد و خونریزی ناشی از آن، روی کیفیت زندگی زنان اثر می‌گذارد.

نشانه‌ها و علائم آدنومیوز رحم

بسته به خفیف یا شدید بودن عارضه، علائم آدنومیوز در افراد مختلف متفاوت است. برخی زنان ممکن است هیچ‌گونه علائمی نداشته باشند و برخی دیگر، نشانه‌های این بیماری را با سایر مشکلات زنان اشتباه می‌گیرند. ازجمله علائم شایع بیماری آدنومیوز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• لخته شدن خون در حین خونریزی قاعدگی
• لکه بینی بین هر دو پریود
• درد غیرعادی هنگام مقاربت جنسی (دیس پارونیا)
• گرفتگی عضلانی طولانی‌مدت و درد شدید حین عادت ماهانه (دیسمنوره)
• خونریزی شدید و سنگین قاعدگی
• طولانی‌تر شدن چرخه پریود از حد معمول

بیشتر بخوانید: علت قاعدگی های دردناک چیست و چگونه درمان می شود؟

علل و دلایل شکل‌گیری آدنومیوز

اگرچه علت دقیق بیماری آدنومیوز ناشناخته است، اما برخی عوامل نقش مؤثری در شکل‌گیری این عارضه ایفا می‌کنند. بررسی‌ها نشان داده ابتلا به آدنومیوز با افزایش سطح استروژن همراه است و در زنان یائسه که سطح این هورمون کاهش می‌یابد، بیماری نیز (پس از حدود ۱۲ ماه از آخرین قاعدگی) از بین می‌رود. برخی علل و دلایل احتمالی این عارضه عبارت‌اند از:

• بافت‌های اضافی شکل‌گرفته در رحم در دوران جنینی و رشد آن‌ها در بزرگ‌سالی
• وجود سلول‌های بنیادی در میومتر (دیواره عضلانی رحم)
• رشد تهاجمی بافت‌های غیرطبیعی آدنومیوما در اثر عوامل طبیعی یا سابقه جراحی (نظیر سزارین)
• از بین رفتن مرز بندی طبیعی سلول‌های رحم در اثر التهاب رحمی پس از زایمان

راه‌های تشخیص آدنومیوز در زنان

به‌منظور تشخیص دقیق و قطعی بیماری آدنومیوز رحم می‌بایست ابتدا به یک پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کرد. پزشک معمولاً پس از ثبت شرح‌حال و سوابق بیماری‌های مرتبط، از روش‌های زیر جهت شناسایی عارضه کمک می‌گیرد:

معاینه فیزیکی

اولین و ساده‌ترین راه شناسایی برخی از علائم آدنومیوز، انجام معاینه فیزیکی برای بررسی تورم‌های رحم می‌باشد. در افراد مبتلابه این بیماری، رحم دارای ورم غیرعادی و اندازه‌ی بیش از ۲ یا ۳ برابر نسبت به رحم طبیعی است.

سونوگرافی

استفاده از امواج صوتی برای ثبت تصاویر از رحم، راهکاری است که به کمک تکنیک سونوگرافی انجام می‌شود تا وجود یا عدم وجود تومور و توده را در رحم مشخص کند. برای این کار، سونوگرافیست ژل مخصوصی را روی شکم می‌زند و پروب دستی کوچکی را بر روی آن به حرکت درمی‌آورد. تصاویر متحرک نمایش داده‌شده بر روی مانیتور، امکان تشخیص آدنومیوز‌ را فراهم می‌آورد.

ام آر آی (MRI)

گاهی پزشک علاوه بر سونوگرافی، نیاز به تصاویر ثبت‌شده توسط ام آر آی دارد تا تشخیص نهایی را اعلام کند. در تکنیک MRI پس از قرارگیری فرد بر روی یک میز فلزی و ورود به دستگاه اسکنر، تصاویر اندام‌های داخلی با استفاده از امواج الکترومغناطیسی به ثبت می‌رسد.

لازم به ذکر است که در صورت احتمال باردار بودن یا داشتن قطعات فلزی و الکتریکی در بدن (ازقبیل ضربان‌ساز، ترکش فلزی، پیرسینگ و...) می‌بایست پیش از انجام ام‌آرآی، موضوع را به پزشک و تکنسین مربوطه اطلاع داد.

درمان آدنومیوز چگونه است؟

همان‌گونه که ذکر شد، گاهی بیماری آدنومیوز رحم به‌قدری خفیف است که حتی علائمی از خود نشان نمی‌دهد و بنابراین به درمان خاصی نیاز ندارد. اما در صورت بروز مشکل در فعالیت‌های روزانه، پزشک از راهکارهای زیر برای کنترل و تسکین علائم بهره می‌برد:

• داروی ضدالتهاب
• داروی هورمونی
• ابلیشن آندومتر
• آمبولیزاسیون شریان رحم
• هیسترکتومی

داروی ضدالتهاب

استفاده از داروهای ضدالتهاب مانند ایبوپروفن، علاوه بر تسکین گرفتگی‌های شدید عضلانی موجب کنترل و کاهش جریان خون پریود می‌شود. مصرف این داروها در ایام بارداری ممنوع است؛ اما سایر زنان می‌تواند طبق دستور پزشک، مصرف آن را از ۲ یا ۳ روز مانده به قاعدگی آغاز کنند و در طول قاعدگی نیز ادامه دهند.

داروی هورمونی

روش دیگر برای درمان آدنومیوز، هورمون درمانی یا استفاده از داروهای هورمونی می‌باشد. برای این کار، پزشک می‌تواند داروهای ضدبارداری پروژسترون (تزریقی، خوراکی یا دستگاه رحمی)، قرص پیشگیری از بارداری، آنالوگ‌های GnRH همچون لوپرون (لوپرولید) و... را تجویز کند. باید ذکر کرد که هورمون درمانی، برای مواردی که سطوح استروژن بسیار بالاست مفید می‌باشد و دستگاه‌های داخل رحمی نیز تا ۵ سال دوام می‌آورد.

ابلیشن آندومتر (endometrial ablation)

گاهی برای درمان آدنومیوز لازم است که بافت اضافی حاصل از این بیماری به‌طور فیزیکی تخریب و برداشته شود. بدین منظور، طی روش سرپایی ابلیشن می‌توان آندومتر اضافی را از بین برد و در مدت‌زمان کوتاهی به بهبودی دست‌یافت. البته اگر بافت بیماری به عمق عضلات نفوذ کرده باشد، استفاده از این روش تأثیر چندانی نخواهد داشت.

آمبولیزاسیون شریان رحم

امروزه روش آمبولیزاسیون شریان رحم برای درمان مشکلات مختلفی از قبیل فیبروم رحمی نیز به کار می‌رود. طی آمبولیزاسیون، از جریان خون ورودی به عروق تحت تأثیر آدنومیوز جلوگیری می‌شود و شدت بیماری را کاهش می‌دهد. از طرفی، از آن‌جایی که آمبولیزاسیون تکنیک چندان تهاجمی و سنگینی نیست، از ایجاد اسکار در رحم نیز جلوگیری می‌کند.

هیسترکتومی

آخرین و تهاجمی‌ترین راه که به درمان قطعی آدنومیوز منجر می‌شود، هیسترکتومی نام دارد. طی این روش، یک مداخله جراحی بزرگ انجام می‌پذیرد و رحم (و در صورت لزوم، تخمدان‌ها) به‌طور کامل از بدن خارج می‌گردد. باید گفت این تکنیک فقط برای موارد شدید بیماری و زنانی که در سنین بالا هستند و قصد بچه‌دار شدن ندارند، به کار می‌رود.

چه عواملی باعث بروز آدنومیوز می‌شود؟

اگرچه آدنومیوز به‌عنوان یک بیماری شایع با عامل نامشخص شناخته می‌شود، اما برخی علل و عوامل می‌تواند خطر ابتلا به این عارضه را افزایش دهد. ازجمله دلایلی که ریسک بروز آدنومیوز رحم را در بانوان بیشتر می‌کند، باید موارد زیر را نام برد:

• افزایش سن تا ۴۰ یا ۵۰ سالگی و رسیدن به دوران میان‌سالی (قبل از یائسگی)
• تغییر در سطوح هورمون‌های پروژسترون، استروژن، محرک فولیکول و پرولاکتین
• سابقه جراحی رحم نظیر عمل برداشتن فیبروم یا جراحی سزارین
• قاعدگی زودرس
• چاقی بیش از حد

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

خطرات و عوارض آدنومیوز

معمولاً ابتلا به آدنومیوز خطرات و عوارض خاصی برای زنان ایجاد نمی‌کند. عمده مشکلات ناشی از این بیماری، به ناراحتی‌های روزمره نظیر درد لگن یا خونریزی شدید قاعدگی و همچنین عدم لذت از فعالیت‌های طبیعی مانند رابطه جنسی مربوط می‌شود. علاوه بر این، مبتلایان به آدنومیوز بیش از دیگران در معرض کم‌خونی و فقر آهن هستند که این امر به دلیل کاهش اکسیژن‌رسانی، موجب سرگیجه، خستگی و بدخلقی می‌گردد. 

تفاوت آدنومیوز با آندومتریوز چیست؟

باوجود برخی شباهت‌ها، بیماری آدنومیوز را نباید با آندومتریوز اشتباه گرفت. اگرچه هر دو بیماری به بافت آندومتر مربوط می‌شوند و درد حین قاعدگی را افزایش می‌دهند، اما خونریزی‌های شدید در افراد مبتلابه آدنومیوز بیشتر است.

همچنین تفاوت اصلی این دو عارضه، در محل رشد بافت آندومتر است. در آدنومیوز، بافت مشابه آندومتر درون دیواره عضلانی رشد می‌کند؛ اما در اندومتریوز، این بافت به محلی خارج از رحم نفوذ کرده و در ارگان‌هایی مثل تخمدان‌ها به رشد خود ادامه می‌دهد.

تفاوت آدنومیوز و فیبروم رحم

با وجود تفاوت‌های اساسی در دو بیماری آدنومیوز و فیبروم رحم، شباهت بسیار زیاد علائم آن‌ها ممکن است بانوان را نسبت به بیماری‌شان دچار اشتباه نماید. در هر دو عارضه، احتمال مشاهده علائمی نظیر درد لگن، نفخ و فشار شکمی، مقاربت دردناک، قاعدگی سنگین و طولانی، ناباروری و... وجود دارد.

بااین‌حال، تفاوت اصلی آدنومیوز و فیبروم رحمی در آن است که ادنومیوز به وضعیتی شامل یک توده مشخص از سلول‌ها در دیواره رحم اشاره دارد؛ درحالی‌که منظور از فیبروم رحمی، شکل‌گیری چندین تومور خوش‌خیم در داخل یا روی دیواره رحم می‌باشد.

درواقع با بروز آدنومیوز، بافت پوشش داخلی رحم به سمت میومتر (دیواره‌های عضلانی بیرونی) رشد می‌کند و با ضخیم کردن رحم، باعث عادت ماهانه سنگین و دردناک می‌شود. در چنین شرایطی اگرچه سلول‌ها جابجا شده‌اند، اما عملکرد طبیعی خود را در طول قاعدگی حفظ می‌کنند.

درحالی‌که تومورهای صاف و عضلانی موسوم به فیبروم، از رشد غیرطبیعی سلول‌های ماهیچه‌ای صاف رحم شکل می‌گیرند و باوجود غیرسرطانی بودن، مشکلاتی نظیر درد لگن، خونریزی شدید و طولانی‌مدت قاعدگی، تورم و نفخ، تکرر ادرار، یبوست و... را به وجود می‌آورند. باید گفت فیبروم‌ها در ۸۰ درصد از زنان زیر ۵۰ سال دیده شده‌اند و بسته به محل و اندازه آن‌ها، ممکن است بدون علائم یا شامل تعدادی از نشانه‌های ذکرشده باشند.

آیا آدنومیوز نوعی سرطان است؟

با وجود این که طی آدنومیوز سلول‌هایی به‌صورت غیرطبیعی رشد می‌کنند، اما این به معنای سرطان نیست و سلول‌ها وضعیتی خوش‌خیم دارند. بااین‌حال، پژوهش‌های معدودی مدعی هستند که ابتلا به آدنومیوز می‌تواند خطر بروز آدنوکارسینوم رحم (یکی از انواع سرطان‌های رحم) را افزایش دهد.

آیا آدنومیوز باعث ناباروری می‌شود؟

به دلیل تغییر و ایجاد التهاب در فضای داخلی رحم، بیماری آدنومیوز روی قدرت باروری زنان اثر می‌گذارد و جزو عوامل دخیل در ناباروری آنان به شمار می‌رود. البته برخلاف اندومتریوز که در کاهش تعداد و کیفیت تخمک‌ها مؤثر است، نقش آدنومیوز در چنین عارضه‌ای اثبات نشده است.

باید افزود که بسیاری از زنان مبتلابه آندومتریوز، به‌طور هم‌زمان دارای آدنومیوز هم هستند و بنابراین نمی‌توان به‌طورقطع مشخص کرد که کدام‌یک از این دو بیماری عامل نازایی آن‌هاست. از طرفی با وجود افزایش ریسک ابتلا در زنان دارای حداقل یک فرزند، این بیماری حتی بارداری اول را هم می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد. لازم به اشاره است که ابتلا به آدنومیوز رحم در طول بارداری، خطر زایمان زودرس یا سقط‌جنین را بیشتر می‌کند.

آیا باید آدنومیوز را قبل از IVF درمان کرد؟

یکی از شروط موفقیت بارداری به روش IVF، سلامت و آمادگی رحم برای پذیرش و رشد جنین است. طبق بررسی‌ها، التهاب ناشی از آدنومیوز شانس لانه گزینی موفق و رشد جنین را کاهش می‌دهد و موجب افزایش خطر سقط‌جنین می‌شود. لذا پیش از بارداری به روش آی وی اف یا حاملگی طبیعی، می‌بایست اقدامات لازم جهت درمان یا کنترل آدنومیوز را انجام داد.

سخن پایانی

تأثیرات منفی بیماری آدنومیوز رحم بر زندگی روزمره، امری اجتناب‌ناپذیر است. این تأثیرات گاهی به‌قدری خفیف می‌باشد که قابل‌شناسایی نیست و ازهمین‌رو، نیازی به درمان هم ندارد. اما بانوانی که در سنین بالا دچار این بیماری می‌شوند و علائم و عوارض آن زندگی روزمره را برایشان مختل می‌کند، با مراجعه به پزشک می‌توانند تحت درمان مناسبی قرار گیرند تا عارضه را از خود دور کنند. به‌طورکلی آدنومیوز خطر خاصی برای افراد ایجاد نمی‌کند و در موارد خفیف‌تر، تأثیر چندانی نیز روی قدرت باروری بانوان ندارد.