اندومتریوز چیست و چه تاثیری بر بارداری دارد؟

یکی از سه علل شایع ناباروری در زنان، بیماری اندومتریوز (Endometriosis) می‌باشد که طبق آمار، تقریباً از هر 10 زن در سنین بین ۱۵ تا ۴۹ سال، یک نفر به آن مبتلا می‌شود. در این عارضه، سلول‌های پوشاننده جدار داخلی رحم که آندومتر (Endometrium) نام دارد، در جایی به غیر از محل اصلی خود (یعنی حفره رحم) رشد می‌کند که ازجمله آن‌ها می‌توان به اطراف رحم، لوله‌های رحمی، تخمدان‌ها و به‌ویژه لگن اشاره نمود. البته باید دانست که اندومتریوز نوعی سرطان نیست و جزو بیماری‌های عفونی و واگیردار هم به شمار نمی‌رود.

اندومتریوز چیست؟

به طور طبیعی هر ماه در طول هر چرخه قاعدگی، آندومتر (پوشش داخلی رحم) جهت آمادگی برای بارداری ضخیم می‌گردد و در صورت عدم وقوع بارداری در این زمان، لایه آندومتر فرومی‌ریزد و قاعدگی رخ می‌دهد و سپس مجدداً فرایند ضخیم شدن آندومتر آغاز می‌شود.

در عارضه اندومتریوز، لایه‌ای ناک بسیار شبیه به آندومتر در محل‌های دیگری به غیر از حفره رحم نظیر لوله‌های رحمی، درون یا بر روی تخمدان‌ها، لگن و در موارد نادر در دهانه رحم، مقعد، واژن، روده و مثانه رشد می‌کند که عملکرد آن نیز مشابه آندومتر طبیعی بوده و همانند آن در هر سیکل قاعدگی ضخیم می‌شود.

اما این لایه مشابه نمی‌تواند مانند آندومتر طبیعی فرو بریزد، لذا عوارضی نظیر التهاب، تحریک و یا زخم را در پی دارد. همچنین اندومتریوز بسته به محل شکل‌گیری می‌تواند موجب بروز اختلال در خروج تخمک از تخمدان و یا لقاح اسپرم و تخمک شود و ناباروری را به دنبال داشته باشد.

بیشتر بخوانید: بیماری آندومتریوز چیست و چه علائمی دارد؟

دلایل ناباروری در اثر اندومتریوز

همان‌طور که ذکر شد در عارضه اندومتریوز، بافت آندومتر رحم در محل‌های دیگری رشد می‌کند و از آنجایی که هر کدام از این محل‌ها وظیفه خاصی در قدرت باروری بر عهده دارد؛ لذا وقوع اندومتریوز درون آن‌ها می‌تواند در پروسه بارداری اختلال ایجاد کند. برخی از دلایلی که موجب بروز ناباروری بر اثر اندومتریوز می‌شود به شرح زیر می‌باشد:

• کیست تخمدان
• انسداد لوله‌های رحمی
• التهاب اطراف رحم
• کاهش کیفیت تخمک ها

کیست تخمدان ها

در صورتی که اندومتریوز در تخمدان‌ها رشد کرده باشد، نوعی بیماری به نام کیست تخمدان ایجاد می‌شود که به نام‌های کیست اندومتریال، کیست اندومتریوز و یا کیست شکلاتی نیز شناخته می‌شود. بروز این نوع کیست در تخمدان‌ها موجب اختلال عملکرد تخمدان‌ها، ناتوانی خروج تخمک، افزایش خطر سرطان تخمدان و ناباروری می‌شود.

به علاوه، این عارضه ممکن است حتی مانعی بر سر راه روش‌های کمک باروری نظیر آی‌وی‌اف (IVF) نیز باشد. شایان ذکر است که کیست اندومتریوز با علائمی نظیر درد مداوم قسمت پایینی شکم و درد و خونریزی شدید قاعدگی همراه بوده و به کمک معاینات لگنی، سونوگرافی، لاپاراسکوپی و یا اِم‌آرآی قابل‌تشخیص می‌باشد.

انسداد لوله‌های رحم

تخمک پس از آزادسازی از تخمدان می‌بایست از راه لوله‌های رحمی به حفره رحمی برسد، بنابراین اگر عارضه اندومتریوز درون لوله‌های رحمی یا لوله‌های فالوپ رخ داده باشد، تخمک نمی‌تواند به رحم برسد و لانه‌گزینی کند. ازاین‌رو، ناباروری ایجاد می‌شود.

التهاب اطراف رحم

وقوع عارضه اندومتریوز در نواحی اطراف رحم، منجر به التهاباتی می‌شود که به تبع آن، ترکیباتی آزاد می‌گردد که توانایی آسیب رساندن به تخمک یا اسپرم را دارد؛ لذا ممکن است فرایند بارداری با خطر جدی روبه‌رو شود. از طرفی دیگر، ورم‌ها و التهابات ناشی از اندومتریوز در ترشح هورمون‌های دخیل در بارداری نیز اختلال ایجاد می‌کند.

کاهش کیفیت تخمک‌ها

عارضه اندومتریوز با سه مکانیسم زیر موجب کاهش کیفیت تخمک‌ها و یا حتی ازبین‌رفتن آن‌ها می‌شود؛

التهاب دستگاه تناسلی

عارضه اندومتریوز می‌تواند موجب بروز التهاباتی بر روی بافت‌های اطرافش شود و به تبع آن، سطح آنتی‌اکسیدان‌ها را با کاهش قابل‌توجهی مواجه سازد؛ سپس موجب بروز پدیده استرس اکسیداتیو می‌شود که طی آن به دلیل انباشت اکسیژن غیرفعال در سلول‌ها، مواد سمی تولید شده و ساختارهای درون‌سلولی نظیر تخمک آسیب می‌بیند.

کاهش پذیرش آندومتر

افزایش عوامل التهابی در اثر اندومتریوز موجب کاهش پذیرش لایه آندومتر رحم برای لانه‌گزینی می‌شود و این اختلال لانه‌گزینی موجب می‌شود تا تخمک نتواند در رحم بماند و از بین می‌رود.

کاهش جریان خون

وقوع اندومتریوز در قسمت‌های مختلف دستگاه تناسلی موجب تغییر مسیر جریان خون طبیعی شده و این امر سبب می‌شود خون کافی به تخمدان‌ها نرسد و بدین ترتیب، رشد و کیفیت تخمک‌ها را کاهش می‌دهد.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

آیا بارداری با وجود اندومتریوز امکان پذیر است؟

در بانوان مبتلا به عارضه اندومتریوز امکان بارداری و تولد فرزندی سالم وجود دارد، اما این فرایند نسبت به سایر بانوان مقداری دشوارتر است. بااین‌حال، در صورت مشورت با پزشک متخصص و انجام معاینات در فواصل معین و مراقبت‌های لازم می‌توان بارداری خوبی تجربه کرد.

البته ناگفته نماند که در این شرایط احتمال مشاهده کمی خونریزی در ماه‌ آخر بارداری و نزدیک به موعد زایمان و حتی تولد نوزاد کم‌وزن یا زایمان زودرس وجود دارد. نکته مهم دیگر اینکه معمولاً پزشکان به افراد مبتلا به اندومتریوز توصیه می‌کنند بارداری را به تأخیر نیندازند؛ چراکه افزایش سن و گذر زمان موجب تشدید بیماری می‌شود.

تأثیر بارداری بر اندومتریوز

بارداری در هر زنی اثر متفاوتی بر روند بیماری اندومتریوز دارد، به طوری که به دلیل عدم وقوع قاعدگی و نیز افزایش سطح هورمون پروژسترون در طول بارداری احتمال کاهش علائم این عارضه در برخی افراد وجود دارد؛ اما پس از زایمان و دوره شیردهی، علائم و دردهای ناشی از اندومتریوز برمی‌گردد.

بااین‌حال، باید توجه داشت که این امر در همه بانوان یکسان نبوده و ممکن است برخی افراد حتی در طول دوران بارداری نیز دردهای ناشی از اندومتریوز را تجربه نمایند. همچنین در طول بارداری و گاهی بعد از زایمان، بیماری اندومتریوز قادر به پیشرفت است و همین امر، بارداری‌های بعدی را با مشکل مواجه می‌سازد.

عوارض و خطرات اندومتریوز در دوران بارداری

اندومتریوز در حالت عادی عوارضی نظیر درد، پریود نامنظم، اختلال تخمک‌گذاری و ناباروری را در پی دارد؛ اما در صورت بروز حاملگی ممکن است عوارض شدیدتری گریبان گیر مادر و حتی جنین شود که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• پره اکلامپسی: شامل علائمی نظیر فشار خون بالا، سردرد، مشکل بینایی، درد زیر دنده‌ها، تورم و یا حالت نامتوازن صورت
• جفت سرراهی: با علامت اصلی خونریزی واژینال با رنگ قرمز روشن و به تبع آن، الزام به عمل سزارین جهت زایمان به دلیل پوشانده شدن دهانه رحم توسط جفت
• بارداری خارج رحمی: به دلیل ایجاد زخم ناشی از اندومتریوز و تأثیر آن بر لوله‌های خارج رحمی
• زایمان زودرس: به دلیل التهاب ناشی از اندومتریوز
• سقط جنین: شامل علائمی نظیر خونریزی، کمردرد و گرفتگی شدید و انقباض و درد رحم معمولاً از هفته 12 بارداری
• بارداری پوچ احتمالی: در نتیجه اشکالات کروموزومی

روش‌های درمان اندومتریوز

بر اساس تحقیقات به‌عمل‌آمده، هیچ درمانی برای عارضه اندومتریوز یافت نشده، اما روش‌هایی وجود دارد که می‌تواند عوارض اندومتریوز را کاهش داده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد؛ ازجمله:

• معاینات مداوم
• دارو درمانی
• جراحی
• فریز تخمک
• روش های کمک باروری
• رژیم درمانی
• تغییر سبک زندگی

بیشتر بخوانید: آشنایی با روش های درمان آندومتریوز و عوارض آن

معاینات مداوم

پزشک می‌تواند با سونوگرافی‌های مداوم از زمان وجود تخمک‌‌های بالغ و باکیفیت اطمینان حاصل نماید و سپس اسپرم همسر را جهت لقاح سالم جداسازی نماید.

دارودرمانی

دارو می‌تواند درد یا التهاب ناشی از اندومتریوز را کاهش دهد. همچنین در برخی موارد، تجویز داروهای آنتاگونیست گنادوتروپین‌ها موجب توقف موقت تخمک‌گذاری و رشد بافت اندومتریوز می‌گردد و سپس با قطع مصرف این داروها، آغاز پروسه باروری راحت‌تر می‌شود. به علاوه، گاهی داروهای باروری نظیر کلومیفن‌سیترات یا کلومید و یا هورمون‌های تزریقی جهت تحریک تخمک‌گذاری و قرص پروژستین جهت کاهش درد نیز تجویز می‌شود.

جراحی

گاهی ممکن است نیاز باشد که پزشک مقداری از بافت بدن بیمار که درگیر اندومتریوز شده را با جراحی بردارد و شانس بارداری را افزایش دهد.

فریز تخمک

از آنجایی که جراحی ممکن است بر تخمک‌گذاری تأثیر منفی گذارد و فرد دیگر نتواند باردار شود به همین دلیل قبل از شروع درمان ، تخمک زن یا جنین شکل‌گرفته در محیط آزمایشگاه، به صورت فریزشده نگهداری می‌شود تا بعد از جراحی، در صورت نیاز استفاده شود.

روش های کمک باروری

در صورت وجود مشکلات تماس اسپرم با تخمک و اختلال لانه‌گزینی می‌توان از روش‌های کمک باروری نظیر IUI یا IVF استفاده نمود. به طور مثال، یکی از این روش‌ها، سوپراوولاسیون و تلقیح داخل رحمی (SO-IUI) است که برای افراد مبتلا به اندومتریوز خفیف با لوله رحمی نرمال به کار می‌رود و طی آن اسپرم باکیفیت همسر مستقیماٌ در حین تخمک‌گذاری به رحم تزریق می‌شود تا شانس لقاح اسپرم و تخمک افزایش یابد.

رژیم درمانی

پرهیز از غذاهای سرشار از چربی، گوشت قرمز و فراورده‌های حیوانی در بهبود عارضه اندومتریوز نقش بسزایی دارد؛ چراکه رژیم غذایی پرچرب، میزان تولید استروژن بدن را افزایش می‌دهد و در پروسه بارداری اختلال به‌وجود می‌آورد. به علاوه، مصرف حبوبات، غلات، میوه و سبزیجات و غذاها یا مکمل‌های روغن ماهی (اسیدهای چرب امگا-۳) می‌تواند کمک شایانی به کاهش علائم و عوارض اندومتریوز کند.

بیشتر بخوانید: برای درمان اندومتریوز چه بخوریم؟

تغییر سبک زندگی

انجام ورزش‌های ملایم مثل یوگا یا کشش برای کاهش کمر درد و نیز استفاده از پدهای گرم‌کننده یا حمام‌های گرم جهت تسکین گرفتگی‌های ناشی از اندومتریوز مفید می‌باشد.

بهترین زمان مراجعه به پزشک

در کل، بانوان زیر 35 سال در صورت عدم بارداری پس از یک سال رابطه جنسی محافظت نشده و زنان بالای 35 سال پس از شش ماه عدم بارداری می‌بایست جهت انجام بررسی‌های بیشتر توسط پزشک چکاپ شوند. همچنین بانوان مبتلا به عارضه اندومتریوز بهتر است قبل از تصمیم‌گیری برای بارداری به پزشک مراجعه نمایند. پزشک نیز ابتدا با تجویز یک آزمایش خون برای بررسی هورمون ضد مولرین (AMH) و بررسی میزان تخمک موجود در بدن، بهترین راه درمانی را با بیمار به اشتراک می‌گذارد.

سؤالات متداول

برخی از سؤالات رایج و متداول درباره عارضه اندومتریوز به شرح زیر می‌باشد:

آیا اندومتریوز در طول بارداری خطری به دنبال دارد؟

عارضه اندومتریوز شرایط سختی را در طول دوران بارداری به دنبال دارد و ممکن است با عوارضی نظیر سقط جنین، زایمان زودرس، زایمان سزارین، بارداری خارج رحمی و پره‌اکلانپسی همراه باشد. به علاوه، کیست آندومتریال ناشی از عارضه اندومتریوز می‌تواند اثر منفی بر بارداری بگذارد.

آیا اندومتریوز باعث نازایی می‌شود؟

ناباروری در اثر عارضه اندومتریوز به سطح پیشرفت بیماری در هر فرد بستگی دارد؛ به‌طوری‌که هرچه اندومتریوز شدیدتر باشد، احتمال ناباروری نیز بیشتر می‌شود.