علت قاعدگی های دردناک چیست و چگونه درمان می شود؟

یکی از مشکلات شایع قاعدگی در بانوان، درد شکم است که در افراد مختلف به صورت خفیف تا شدید در قسمت پایین شکم و پشت حس می‌شود. با شروع خونریزی پریودی به دلیل ترشح هورمون پروستاگلاندین، ماهیچه‌های رحم منقبض می‌شوند که این امر موجب احساس درد و التهاب در فرد می‌گردد. البته بنا به آمار گزارش‌شده، این درد به مرور با افزایش سن کمتر شده، به‌طوری‌که بعد از اولین زایمان بهبودی نسبی در احساس درد قاعدگی ایجاد می‌شود.

باید دانست که درد پریودی اغلب بین 48 تا 72 ساعت به طول می‌انجامد تا اینکه سطح هورمون‌های بدن در روز 3 یا 4 پریودی به صفر برسد. علت درد شدید پریودی که در اصطلاح پزشکی تحت عنوان دیسمنوره (Dysmenorrhea) نیز شناخته می‌شود، می‌تواند به خاطر وقوع بیماری‌هایی نظیر اندومتریوز، کیست تخمدان و یا فیبروم رحم داشته باشد.

لازم به ذکر است که قاعدگی‌های بسیار دردناکی که با دردهای ضربان‌دار یا گرفتگی در قسمت تحتانی شکم همراه هستند، با مصرف مسکن‌ها بهبودی چندانی نمی‌یابند؛ اما دردهای طبیعی پریودی را می‌توان با مصرف یک یا دو قرص مسکن کنترل نمود.‌

بیشتر بخوانید: علل اصلی قاعدگی نامنظم در زنان را بشناسید

انواع دیسمنوره یا قاعدگی دردناک

به‌طورکلی، پریودی درنتیجه افت سطح هورمون‌های پروژسترون و استروژن و در پی آن، تخریب پوشش رحم رخ می‌دهد که بافت‌های تخریب‌شده اضافی به صورت خونریزی از بدن دفع می‌شود. همان‌طور که ذکر شد در شرایطی که درد قاعدگی با قرص بهبود نیابد، می‌توان به سندروم قاعدگی دردناک شک نمود. پریود دردناک به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم‌بندی می‌گردد که در ادامه به توضیح هر یک می‌پردازیم:

قاعدگی دردناک اولیه

دیسمنوره اولیه (primary dysmenorrhea) یا قاعدگی دردناک اولیه، با اولین پریودی شروع می‌شود و در طول زندگی زن ادامه می‌یابد، به‌گونه‌ای که حتی ممکن است تا دهه پنجم زندگی با وی همراه باشد. اصولاً دیسمنوره اولیه به دلیل افزایش سطح هورمون‌های تولیدشده در طول قاعدگی رخ می‌دهد که در سیکل‌های همراه با تخمک‌گذاری دیده می‌شود و انقباض دوره‌ای رحم را به دنبال دارد. همچنین با کاهش جریان خون رحم و ایجاد حساسیت در اعصاب لگن، منجر به بروز پریود دردناک می‌گردد. 

قاعدگی دردناک ثانویه

دیسمنوره ثانویه (secondary dysmenorrhea) یا قاعدگی دردناک ثانویه که اصولاً در سیکل‌های بدون تخمک‌گذاری مشاهده می‌شود، معمولاً در اثر بیماری‌هایی نظیر اندومتریوز یا فیبروم رحم و در سنین ۳۵ تا ۴۵ سالگی رخ می‌دهد. ازاین‌رو، درمان درد شدید پریودی وابسته به تشخیص علت آن است.

شایع ترین علائم دیسمنوره چیست؟

دردهای قاعدگی که از وسط و زیر شکم تا زیر کمر و حتی کلیه ها را دربرمی‌گیرد، از نوع کوفتگی یا کولیک هستند که گاهی علاوه بر احساس درد در این مناطق، درد پا نیز در برخی خانم‌ها حس می‌گردد. به طور کلی دردهای قاعدگی با علائمی نظیر اسهال، استفراغ، تهوع، کسالت، خستگی و میگرن همراه است. از جمله دیگر علائم شایع و رایج پریود دردناک می‌توان به موارد زیر نیز اشاره نمود:

• درد ضربان‌دار یا گرفتگی شدید زیر شکم
• درد مداوم و مبهم در طول 7 روز پریودی
• درد قسمت پایین کمر و ران
• درد دوره‌ای لگن
• سردرد و سرگیجه 

عوامل مؤثر در بروز قاعدگی دردناک

برخی از عوامل تأثیرگذار یا فاکتورهای خطر بروز دیس منوره یا قاعدگی دردناک عبارتند از:

• قاعدگی‌های نامنظم
• خونریزی‌های شدید قاعدگی
• سن زیر 30 سال
• سابقه خانوادگی قاعدگی‌های دردناک
• بچه‌دار نشدن
• استفاده از آی‌یودی برای پیشگیری از بارداری
• استرس
• استعمال دخانیات

علت بروز قاعدگی های دردناک

برخی از بیماری‌هایی که می‌تواند زمینه بروز دیسمنوره یا قاعدگی‌های دردناک را فراهم کند به شرح زیر می‌باشد:

• اندومتریوز: هنگامی که سلول‌های پوشش داخلی رحم بر روی سایر نقاط بدن نظیر تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و یا لگن رشد کنند، گفته می‌شود که عارضه اندومتریوز (Endometriosis) رخ داده است.
• آدنومیوز: در آدنومیوز رحم (Adenomyosis) که یک بیماری نادر است، بافت پوششی داخل رحم بعد از نفوذ به دیواره عضلانی رحم، تکثیر یافته و منجر به التهاب و درد در اندام‌های تولیدمثلی می‌شود.
• سندروم پیش از قاعدگی: در این عارضه سطح هورمون پروستاگلاندین قبل از شروع پریودی افزایش می‌یابد و به همین دلیل بین 1 الی 2 هفته قبل از شروع قاعدگی درد شدید احساس می‌شود که این درد پس از شروع خونریزی کاهش می‌یابد.
• فیبروم رحم: تومورهای سرطانی که بر رحم فشار وارد می‌کنند را فیبروم رحم (Uterine fibroids) می‌گویند. این فیبروم‌ها اغلب موجب بروز دردهای غیرطبیعی می‌شوند و تشخیص و درمان به‌موقع آن‌ها ضروری است.
• کیست تخمدان: بنا به گفته پزشکان، کیست تخمدان با افزایش سطح استرس و اضطراب رابطه مستقیم دارد، هرچند که با هورمون‌درمانی قابل رفع می‌باشد.
• بیماری التهابی لگن: این نوع بیماری که به دلیل عفونت باکتری‌های مقاربتی در رحم، تخمدان‌ها یا لوله‌های‌رحمی ایجاد می‌شود، التهاب و درد را در این مناطق به همراه دارد.
• تنگی دهانه رحم: در صورت بروز تنگی دهانه رحم، به دلیل کوچک و باریک بودن این دهانه، خروج جریان خون قاعدگی به کندی صورت می‌گیرد و این امر، افزایش فشار داخل رحمی و دیسمنوره را به دنبال دارد.
• سابقه سقط: در صورت تجربه سقط، اغلب اولین قاعدگی بعد از سقط جنین، بسیار دردناک‌تر از سایر سیکل‌های پریودی قبلی است، چراکه تنظیم سطح هورمون‌های بدن بعد از کورتاژ کمی زمان‌بر خواهد شد. حتی ممکن است به دلیل عفونت رحمی ناشی از سقط دستی نیز دیسمنوره بعد از کورتاژ رخ دهد.

راه های کاهش درد پریودی

اگر اختلالات قاعدگی به عنوان نوع دیسمنوره ثانویه تشخیص داده شود، معمولاً قابل درمان است. اما در اغلب اوقات بررسی و یا نتیجه بررسی این‌گونه اختلالات از نوع دیسمنوره اولیه ذکر می‌شود. برخی از راه‌های مقابله با درد قاعدگی به شرح زیر می‌باشد:

مصرف قرص‌های ضدبارداری

برای خانم‌های جوانی که قصد پیشگیری از بارداری دارند، می‌توان به منظور کاهش درد پریود، قرص‌های ضدبارداری تجویز نمود. این نوع قرص‌ها، به دلیل دارا بودن دزهای مشخصی از استروژن، انقباضات رحمی و شدت دفع خون را کمتر می‌کنند و درنتیجه، درد قاعدگی کاهش می‌یابد. همچنین قرص‌های ضدبارداری به دلیل جلوگیری از تخمک‌گذاری و کاهش تحریک تولید پروستاگلاندین‌ها، تأثیر بسزایی در دردهای قاعدگی دارند.

داروهای مسکن

مصرف قرص‌ها و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی نظیر ایبوپروفن و مفنامیک اسید نیز می‌تواند در برخی موارد جهت کاهش دردهای قاعدگی مؤثر باشد. باید دانست که قرص‌های ایبوپروفن معمولاً بین 10 الی 15 دقیقه اثرگذار خواهند بود؛ اما از مصرف آسپرین و پاراستامول به میزان زیاد می‌بایست خودداری نمود.

بهترین روش های درمان خانگی قاعدگی های دردناک

ازجمله درمان‌های متداول برای کاهش دردهای پریودی عبارتند از:

• ماساژ شکم و دوش آب گرم
• قراردادن پد گرم در ناحیه شکم، کمر و لگن
• انجام تمرینات بدنی منظم، یوگا و تکنیک‌ های تمدد اعصاب
• خوردن وعده‌های غذایی سبک و مغذی
• مصرف مکمل‌های غذایی حاوی ویتامین‌های E، B1 و B6
• مصرف اسیدهای چرب امگا3 و ریزمغذی‌هایی نظیر منیزیم و کلسیم
• مصرف داروهای ضدافسردگی در پاره‌ای از موارد جهت کاهش نوسانات خلقی مرتبط با سندروم پیش از قاعدگی
• کاهش مصرف کافئین، الکل و شکر به منظور جلوگیری از نفخ شکم
• مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها به تجویز پزشک در صورت تشخیص بیماری التهابی لگن یا عفونت‌های مقاربتی
• اقدام به درمان کیست تخمدان، اندومتریوز یا فیبروم رحم به تشخیص و تجویز پزشک
• انجام هیسترکتومی (خارج کردن کامل رحم) در صورت مؤثر نبودن سایر روش‌های درمانی و در صورت عدم قصد بچه‌دار شدن 

درمان دیسمنوره با طب سنتی

بنا به عقیده متخصصان طب سنتی، مصرف برخی داروهای گیاهی نظیر بابونه، رازیانه، دارچین، زنجبیل و شوید به صورت دمنوش می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش دردهای زیاد قاعدگی داشته باشد. البته لازم به ذکر است که می‌بایست از مصرف همزمان داروهای گیاهی با داروهای شیمیایی خودداری نمود. همچنین استفاده از طب سوزنی نیز می‌تواند در درمان دردهای قاعدگی اثرگذار باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورتی که اختلالات قاعدگی و دردهای زیاد آن هر ماه برای کار، تحصیل و وظایف روزمره فرد مشکل‌ساز شود، می‌بایست با پزشک زنان مشورت نمود. معمولاً با مشاهده علائم زیر مراجعه به پزشک نیاز است:

• سابقه حداقل سه دوره قاعدگی دردناک متوالی
• خونریزی بیش‌ازحد در هر دوره پریودی
• درد لگن حتی بعد از پایان دوره قاعدگی (به دلیل احتمال عفونت و سرایت آن به سایر اندام‌های لگن و ایجاد ناباروری)
• لکه‌بینی بین هر دو سیکل قاعدگی
• حالت تهوع، اسهال و گرفتگی شکم در هر سیکل قاعدگی

کلام آخر

عادت ماهیانه با دردهای طبیعی همراه می‌باشد، اما در شرایطی که این دردها غیرقابل تحمل گردد، فرد دچار دیس‌منوره یا قاعدگی دردناک شده است. گاهی ممکن است به کمک درمان‌های خانگی یا راه‌حل‌هایی که در این مقاله به آن شاره شد، دردهای قاعدگی را کاهش داد.

به طور کلی در صورت تداوم درد می‌بایست با مراجعه به پزشک از بهترین روش درمانی بهره‌مند شد، چراکه گاهی بیماری‌های لگنی و ویروس‌های مقاربتی موجب بروز دردهای شدید پریودی می‌شوند که تشخیص و درمان به‌موقع آن‌ها توسط پزشک، نقش بسزایی در بهبودی وضعیت سلامت فرد ایفا می‌کند.