فیبروم رحم چیست و چه عوارضی دارد؟

اگر شما هم خانمی هستید که به ندرت به سراغ چکاپ‌های تخصصی زنان می‌روید، ممکن است حتی بدون وجود هرگونه علائم و نشانه‌ای دارای بیماری فیبروم رحم باشید! فیبروم رحمی (Uterine fibroids) از جمله شایع ترین بیماری‌های بانوان است که گاهی تا سال‌ها بدون علامت باقی می‌ماند و ممکن است صرفاً با سونوگرافی های قبل از بارداری یا معاینات مشابه، مورد شناسایی قرار گیرد.

با تشخیص این بیماری که حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد خانم‌ها را درگیر می‌کند، این سؤال پیش می‌آید که آیا امکان بارداری با فیبروم رحم وجود دارد یا خیر؟ برای پاسخ به این سؤال تا پایان مطلب همراه ما باشید.

فیبروم رحمی چیست؟

در رحم زنان ممکن است توده‌های کوچک و بزرگی بر اثر عوامل مختلف شکل گیرد که نوع خاصی از آن‌ها فیبروم نام دارد. غده فیبروئید که از بافت فیبری و عضلات فشرده ساخته شده، با نام‌های لیومیوم یا میوم (Leiomyoma) نیز شناخته می‌شود و اندازه آن از یک نخود تا ابعاد یک پرتقال متغیر است.

میوم یا فیبروم رحمی یک توده خوش خیم در دیواره خارجی یا داخلی رحم است که اگرچه معمولاً علامت و عارضه خاصی ایجاد نمی‌کند، اما بارداری با آن می‌تواند مشکلاتی نظیر خطر سقط جنین را افزایش دهد. البته بیشتر بانوان با وجود فیبروم نیز بارداری موفقی را پشت سر می‌گذارند ولی تشخیص زودهنگام و درمان آن از هرگونه خطر احتمالی جلوگیری می‌کند.

فیبروم‌ها معمولاً در سال‌های اولیه باروری و بین سنین ۳۵ تا ۵۰ سال شکل می‌گیرند و به دلیل غیر سرطانی بودن، اغلب با دارو یا جراحی کنترل و درمان می‌شوند.

انواع فیبروم رحم و ویژگی آن‌ها

بسته به محل شکل‌گیری توده‌ها، فیبروم رحم را می‌توان در سه نوع مختلف دسته‌بندی کرد که عبارتند از:

• فیبروم خارجی: ۵۵ درصد از انواع فیبروم که در خارج از دیواره رحم شکل می‌گیرد.
• فیبروم بافتی: ۴۰ درصد از انواع فیبروم که درون بافت عضلانی رحم به وجود می‌آید.
• فیبروم داخلی: ۵ درصد از انواع فیبروم که داخل حفره رحم ایجاد می‌شود.

لازم به ذکر است که گاهی فیبروم‌های خارجی مستقیماً به دیواره رحم اتصال ندارند و با یک جزء به آن متصل‌اند. در برخی موارد هم فیبروم به رباط‌ها و اندام‌های اطراف همچون روده یا مثانه متصل می‌شود؛ اما احتمال شکل‌گیری آن در خارج از حفره لگن بسیار کم است.

نشانه ها و علائم فیبروم رحم

اگرچه همه مبتلایان به فیبروم رحم لزوماً نشانه‌ای از وجود این بیماری مشاهده نمی‌کنند؛ اما در برخی افراد علائم زیر دیده می‌شود:

• احساس درد شکمی
• طولانی شدن قاعدگی ها
• خونریزی شدید واژینال
• تکرر ادرار و فشار در مثانه
• احساس فشار به لگن
• دردهای طولانی و مداوم در لگن
• بروز یبوست
• درد شدید حین عادت ماهانه
• درد حین مقاربت و نزدیکی جنسی
• لکه‌بینی و خونریزی مداوم بین دو پریود

علل شکل گیری فیبروم رحم چیست؟

در حال حاضر علت قطعی شکل‌گیری فیبروم رحم مشخص نیست؛ اما به نظر می‌رسد یکی از عوامل مؤثر در آن، بالا رفتن سطح استروژن بدن فرد باشد. همچنین بررسی‌ها نشان داده که عواملی نظیر زمینه ژنتیکی، فاکتورهای رشد، ماتریکس خارج سلولی و... شانس بروز فیبروم را افزایش می‌دهد.

پروژسترون

معمولاً در طول سال‌های باروری، سطح هورمون های پروژسترون و استروژن زنان بالاتر است. این موضوع به‌ویژه در دوران بارداری باعث تورم فیبروم‌ها می‌شود و آن‌ها را تشدید می‌کند. در شرایط برعکس، با کاهش سطح پروژسترون می‌توان شاهد کوچک شدن میوم‌ها بود که اغلب به علت یائسگی یا مصرف داروهایی همچون آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های آزادکننده گنادوتروپین رخ می‌دهد.

ژنتیک و وراثت

همواره در بروز بیشتر بیماری‌ها، ژنتیک و وراثت نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. از آن‌جایی که فیبروم رحم نیز دارای اطلاعات ژنی متفاوتی است، نقش وراثت در وقوع آن پررنگ می‌باشد. منظور از تفاوت در DNA میوم‌ها این است که برخی از اطلاعات ژنی‌موجود در این توده‌ها، مشابه ژنتیک سلول‌های طبیعی بدن نیست و بنابراین اگر کسی مستعد این بیماری باشد، سلول‌های عضلات رحم او ممکن است تغییر محتوای ژنی دهد.

معمولاً زنانی که نزدیکان آن‌ها مانند مادر یا خواهرشان سابقه میوم داشته‌اند، بیش از سایر خانم‌ها در معرض این بیماری هستند.

فاکتورهای رشد

طبق بررسی‌های انجام‌شده، به نظر می‌رسد برخی مواد مؤثر در حفظ و رشد بافت‌های بدن، خطر فیبروم رحمی را افزایش می‌دهند. ازجمله این مواد باید به فاکتور رشد شبه انسولین اشاره کرد.

ماتریکس خارج سلولی

ماده مؤثر برای کنار هم نگه داشتن سلول‌های بدن، با نام ماتریکس خارج سلولی (ECM) شناخته می‌شود. این ماده که همچون ملات بین آجرها موجب چسبندگی سلول‌ها می‌گردد، در داخل توده‌های فیبروم رحمی به وفور قابل مشاهده است و به نظر می‌رسد که وجود آن خطر شکل‌گیری میوم را تشدید می‌کند. باید گفت ECM علاوه بر ذخیره‌سازی فاکتورهای رشد، زمینه‌ی تغییرات بیولوژیکی در درون سلول‌ها را هم فراهم می‌سازد.

آیا فیبروم رحم باعث نازایی می‌شود؟

اکنون که اثرات متعدد فیبروم بر رحم و دستگاه تولید مثل زنان را متوجه شدید، ممکن است بپرسید که آیا فیبروم باعث ناباروری می‌شود؟ باید گفت این موضوع به نوع و شدت بیماری وابسته است. به عنوان مثال، فیبروم زیرمخاطی یا ساب موکوزال (داخل رحمی) خطر ناباروری و سقط جنین را افزایش می‌دهد و فیبروم داخل عضلانی نیز روی باروری اثر می‌گذارد.

همچنین میوم های دارای ابعاد بزرگ (با قطر بیش از ۶ سانتی‌متر) بر توانایی باروری زنان مؤثرند؛ اما بسیاری دیگر از فیبروم‌ها مشکلی برای بارداری ایجاد نمی‌کنند. لذا فیبروم را نمی‌توان عامل شایع نازایی در زنان دانست. به عبارت دیگر، حدود ۵ تا ۱۰ درصد از خانم‌های نابارور دارای فیبروم هستند و صرفاً درصد کمی از آن‌ها به علت این بیماری نابارور شده‌اند.

توصیه می‌شود اگر افراد مشکلی در باردار شدن یا حفظ حاملگی دارند، برای درمان آن ابتدا با پزشک متخصص مشورت کنند و میزان افزایش شانس بارداری درصورت درمان فیبروم را نیز از پزشک متخصص جویا شوند. طبق برخی مطالعات، درمان و برداشتن فیبروم می‌تواند میزان بارداری را از ۲۵ درصد به ۴۲ درصد افزایش دهد.

لازم به ذکر است بعضی از فیبروم های رحمی در خارج از دیواره رحم قرار می‌گیرند و اصطلاحا فیبروم ساب سروزال نامیده می‌شوند. این فیبروم ها بدون علامت هستند و مشکلی در بارداری ایجاد نمی‌کنند.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

خطرات و عوارض فیبروم در دوران بارداری

اغلب بانوان اگر با وجود فیبروم رحمی باردار شوند، به هیچ‌گونه مشکلی در طول حاملگی برخورد نمی‌کنند. بااین‌حال، وجود میوم در بعضی زنان می‌تواند خطرات و عوارض زیر را در طول بارداری ایجاد کند:

• قرارگیری و رشد جنین در موقعیت نامناسب
• عدم امکان زایمان طبیعی و نیاز به عمل سزارین
• احساس درد در طول بارداری
• پارگی زودهنگام کیسه آب
• زایمان زودرس
• توقف بارداری و مرگ جنین در داخل رحم
• افزایش خونریزی پس از بارداری
• سقط جنین در سه ماهه اول

نحوه اثرگذاری فیبروم بر قدرت باروری

آن دسته از فیبروم‌هایی که روند باروری در زنان را با مشکل مواجه می‌کنند، معمولاً مانع از رشد مناسب جنین می‌شوند. به عبارت دیگر، وجود فیبروم بر مراحلی نظیر تخمک گذاری اثر نمی‌گذارد؛ اما ممکن است مانع لقاح تخمک با جنین یا لانه گزینی رویان در دیواره رحم شود.

از طرفی رشد میوم در رحم، نیازمند جریان خون است. لذا این توده‌ها با کشیدن جریان خون رحم به سمت خود، خون‌رسانی به سایر بخش‌ها را کاهش می‌دهند و با جلوگیری از رشد مناسب و ضخیم شدن لایه اندومتر رحم، مانع از آمادگی آن برای حفظ جنین می‌شوند.

فیبروم‌های بزرگی که در نواحی خارجی یا اطراف رحم شکل می‌گیرند، با فشار بر اندام‌های مجاور خود ممکن است باعث انسداد دهانه رحم یا لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی) شوند و به این طریق، مسیر رسیدن تخمک و اسپرم به یکدیگر و وقوع لقاح را مسدود کنند.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره علل اصلی ناباروری در زنان

چه زمانی باید برای درمان فیبروم رحم به پزشک مراجعه کنیم؟

به علت شباهت علائم فیبروئید به بسیاری از بیماری‌های زنان و همچنین کم‌خطر بودن انواعی از فیبروم‌ها، گاهی نیازی به ویزیت پزشک نیست. بررسی‌ها نشان داده از نظر نژادی، زنان سیاه‌پوست و همچنین زنانی با سابقه خانوادگی فیبروم رحمی، بیش از دیگران در معرض این بیماری هستند.

همچنین رژیم غذایی شامل مصرف زیاد گوشت قرمز و الکل و کمبود ویتامین D، میوه و کمبود سبزیجات سبز و لبنیات، ریسک ابتلا به میوم را افزایش می‌دهد. درصورتی که جزو گروه‌های پرخطر به شمار می‌روید، با مشاهده هر یک از علائم و نشانه‌های زیر باید به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید:

• اختلال در ادرار و تخلیه مثانه
• ناتوانی در کنترل ادرار
• درد مزمن لگن
• احساس وجود توده در شکم
• قاعدگی بسیار دردناک و سنگین

ضرورت درمان فیبروم رحم قبل از بارداری

تصمیم‌گیری درخصوص اقدام به درمان فیبروم رحم پیش از بارداری به عواملی همچون اندازه و محل قرارگیری آن بستگی دارد. هرچه میوم به داخل رحم نزدیک‌تر باشد، احتمال اثرگذاری آن بر باروری بیشتر است. به‌علاوه، میوم‌های بزرگ‌تر و خارجی به دلیل فشار بر روده و مثانه و ایجاد مشکلاتی همچون تکرر ادرار، یبوست و... می‌توانند احساس درد و ناراحتی مداومی را به وجود آورند.

لذا در گام اول باید وجود فیبروم در رحم و موقعیت یا ابعاد آن را از طریق سونوگرافی و معاینه لگنی بررسی کرد. سپس درصورت احتمال اثرگذاری توده بر روند حاملگی مادر، پزشک درمان مناسبی را پیشنهاد خواهد داد. لازم به ذکر است که مشکلات و عوارض ناشی از فیبروم رحمی در میان ۱۰ الی ۳۰ درصد از مادران باردار مشاهده می‌شود.

درمان فیبروم رحمی با لاپاراسکوپی

یکی از تکنیک‌های نوین و پرکاربرد در درمان بیماری‌های زنان، استفاده از روش لاپاراسکوپی رحم است. با این تکنیک می‌توان به کمک دوربین‌های ریز و پرقدرتی که به اندام‌های داخلی هدایت می‌شوند، بافت هدف و عروق اطراف آن را به خوبی و با دقت بالایی مشاهده کرد. بدین ترتیب، امکان شناسایی نوع و تعداد فیبروم و محل قرارگیری آن وجود دارد و می‌توان به راحتی، میوم‌های خطرناک را با عمل جراحی خارج کرد.

درمان فیبروم رحم با هیسترکتومی

یکی دیگر از راه‌های درمان فیبروم رحم استفاده از تکنیک هیسترکتومی است. منظور از روش هیسترکتومی، خارج کردن رحم یا تخمدان‌ها یا همه آن‌ها است که در موارد بسیار نادری انجام می‌شود. درواقع این روش زمانی به کار می‌رود که درد و خونریزی ناشی از فیبروم تحت هیچ شرایطی قابل کنترل نباشد و روش‌های درمانی دیگر هم مؤثر واقع نشود. از آن‌جایی که فرد پس از تخلیه رحم دچار ناباروری دائمی می‌شود، در انتخاب این روش باید همه جوانب را در نظر گرفت.

درمان فیبروم با جراحی باز

در صورت استفاده از روش جراحی باز، برش‌های بزرگ‌تری روی شکم زده می‌شود تا فیبروم خارج گردد. باید گفت روش لاپاروسکوپی به علت برش‌های کوچک‌تر (حدود ۴ برش به طول ۱ سانتی‌متر) و دوران نقاهت کوتاه‌تر (استراحت ۱ تا ۲ روزه)، به عمل جراحی باز ارجحیت دارد. بااین‌حال گاهی به دلیل بزرگ بودن میوم‌ها پزشک ناچار به استفاده از این تکنیک می‌شود.

نکات مهم درخصوص جراحی فیبروم رحم در حین بارداری

درصورتی که حین بارداری متوجه وجود فیبروم شدید، بهتر است درمان و جراحی آن را به پس از زایمان موکول کنید. برخی افراد تصمیم می‌گیرند همزمان با عمل سزارین، فیبروم‌های رحم خود را نیز خارج سازند؛ اما این کار به دلیل خونریزی زیاد توصیه نمی‌شود.

درصورت تأیید پزشک بهتر است تا ۶ ماه پس از زایمان صبر کنید و با رسیدن به تعادل هورمونی اقدام به جراحی فیبروم رحمی نمایید. لازم به ذکر است که طول مدت جراحی به عوامل مختلفی همچون اندازه، محل قرارگیری و تعداد فیبروم‌ها بستگی دارد و مهارت پزشک نیز در این امر دخیل است. معمولاً جراحی لاپاراسکوپی به دلیل دسترسی سخت‌تر و ظرافت بالاتر، زمان بیشتری می‌برد؛ اما مسئله مهم‌تر، انجام دقیق و کامل جراحی است.

درمان خانگی فیبروم رحمی با طب سنتی

نقش درمان های خانگی و گیاهی و استفاده از طب سنتی برای بهبود بسیاری از بیماری‌های داخلی زنان و مردان بر کسی پوشیده نیست. بدین منظور باید ضمن دریافت مشورت و تأیید از پزشک خود، با اصلاح سبک زندگی و انتخاب رژیم غذایی مناسب به رفع مشکل خود کمک کرد. بررسی‌ها نشان داده که موارد زیر می‌تواند برای درمان فیبروم رحمی در خانه یا کاهش علائم و عوارض آن مؤثر باشد:

• خاکشیر: یک ملین ملایم برای افزایش تحرکات روده و کاهش یبوست حین ابتلا به فیبروئید
• چای سبز: حاوی آنتی اکسیدان فلاوانول برای کاهش استرس اکسیداتیو و در نتیجه جلوگیری از تشکیل میوم
• عرق رازیانه: مؤثر در کنترل رشد و کوچک کردن فیبروم‌ها و کاهش علائم آن‌ها
• دارچین: مؤثر در کاهش مقاومت به انسولین و مهار خونریزی شدید قاعدگی در مبتلایان به فیبروم
• رسوراترول: ماده شیمیایی موجود در توت، زغال اخته، تمشک و... برای بهبود علائم میوم رحمی
• کورکومین: از جمله مواد مؤثر زردچوبه و حاوی خواص ضد باکتریایی، ضد التهابی و آنتی اکسیدانی
• عسل: حاوی آنتی اکسیدان برای پیشگیری از رشد میوم‌ها و همچنین متعادل‌سازی هورمون‌های زنانه ( با توجه به افزایش سطح انسولین، برای مصرف عسل در زمان ابتلا به فیبروم باید با پزشک مشورت کرد.)

نقش فیبروم رحمی در روش های کمک باروری (ART)

یکی از دلایل استفاده از روش‌های کمک‌باروری نظیر آی وی اف (IVF) یا آی یو آی (IUI)، مقابله با مشکلاتی همچون انسداد لوله‌های فالوپ است که در افراد مبتلا به فیبروم نیز دیده می‌شود. بااین‌حال از آن‌جایی که فیبروم‌ها مشکلات دیگری نظیر ضعف اندومتر را هم ایجاد می‌کنند، لزوماً استفاده از تکنیک‌های ART به موفقیت صددرصد در این بیماران منجر نمی‌شود.

به عبارت دیگر، با IVF یا IUI می‌توان مسئله‌ی عدم رسیدن تخمک و اسپرم به رحم را برطرف کرد؛ اما با شروع رشد جنین ممکن است عدم آمادگی فضای رحم منجر به توقف بارداری شود. معمولاً معاینات پیش از حاملگی می‌تواند درصد اثرگذاری فیبروم‌ها بر موفقیت یا شکست روش‌های کمک باروری را تعیین کند.

سخن پایانی

به‌طور کلی فیبروم رحمی بیماری خطرناکی در زنان محسوب نمی‌شود و در بسیاری از موارد نیز منعی برای بارداری ایجاد نمی‌کند. گاهی حتی فیبروم‌های خفیف، در سه ماهه اول بارداری به طور کامل از بین می‌روند یا کوچک‌تر می‌شوند. با این وجود، درصورت ابتلا به فیبروم باید حداقل ۶ ماه یک‌بار سونوگرافی انجام داد و درمان‌های هورمونی و دارویی را به شکل منظم به پیش برد. در این صورت، احتمال نیاز به جراحی و روش‌های تهاجمی تا حد زیادی کاهش می‌یابد.

سؤالات متداول

آیا فیبروم رحم باعث سقط جنین می‌شود؟

سقط جنین که به مرگ جنین قبل از هفته سیزدهم بارداری گفته می‌شود، در اثر عوامل متعددی رخ می‌دهد که یکی از علل نه‌چندان رایج آن فیبروم است. درواقع فیبروم رحمی با کاهش خون‌رسانی به رحم می‌تواند موجب از بین رفتن جنین گردد، اما احتمال آن در مقایسه با عوامل دیگر، چندان زیاد نیست.

آیا فیبروم موجب زایمان زودرس می‌شود؟

بررسی‌ها نشان داده که مادران دارای فیبروم رحم ، بیش از دیگر زنان در معرض زایمان زودرس نوزاد خود هستند. منظور از زایمان زودهنگام، تولد نوزاد پیش از هفته ۳۷ بارداری است و هرچه تعداد و اندازه فیبروم‌ها بیشتر شود، زایمان زودتر رخ می‌دهد.

آیا افراد مبتلا به فیبروم باید تخمک فریز کنند؟

از آن‌جایی که فیبروم رحم اثر خاصی روی تخمک گذاری و کیفیت تخمک‌ها نمی‌گذارد، فریز تخمک در مبتلایان به این بیماری الزامی نیست‌. درواقع هدف از انجماد تخمک‌ها قبل از برخی درمان‌های فیبروئیدی نظیر آمبولیزاسیون، جلوگیری از آسیب‌دیدگی احتمالی آن‌ها می‌باشد.

همچنین زنانی که به دلیل مشکلات مختلف نمی‌توانند در حال حاضر باردار شوند، با فریز تخمک امکان بارداری در آینده را برای خود فراهم می‌کنند‌. از طرفی باید دانست که گاهی خود فیبروم رحم مانع از انجام فرایند استخراج تخمک‌ها و منجمدسازی آن‌ها می‌شود؛ چراکه فیبروم‌های بزرگ می‌توانند دسترسی به تخمدان را دشوار کنند.