آزمایش AMH؛ روشی برای بررسی ذخیره تخمدان

آزمایش AMH که از آن به عنوان آزمایش ذخیره تخمدان یاد می شود، یکی از مهمترین تست های ارزیابی ناباروری زنان است که به بررسی میزان هورمون AMH، یا آنتی مولرین ترشح شده توسط فولیکول های آنترال می پردازد. تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان در تعیین دوز صحیح داروهای درمان ناباروری، به ویژه داروهای مورد استفاده در روش آی وی اف نقش بسزایی دارد.

AMH چیست؟

آنتی مولرین (Anti-Müllerian Hormone) یک هورمون پروتئینی است که در زمان بلوغ و باروری توسط سلول های گرانولوزای فولیکول های اولیه تخمدان ترشح می شود. از آنجایی که ای ام اچ تنها توسط فولیکول های ریز آنترال و با قطر کمتر از ۶ میلی متر ترشح می گردد، مقدار آن در خون می تواند نشان دهنده فولیکول های در حال رشد و میزان کل ذخایر فولیکولی تخمدان و یا در واقع همان ذخیره تخمدان باشد. آنتی مولرین در فولیکول های بزرگتر از ۸ میلی متر وجود ندارد؛ بنابراین می توان گفت سطح آنتی مولرین در بدن تقریباً ثابت است.

گذر زمان سبب کاهش ذخایر فولیکولی تخمدان و در نتیجه کاهش سطح AMH در بدن می شود؛ از طرفی زمانی که تعداد زیادی فولیکول کوچک در تخمدان وجود داشته باشد _مشابه آنچه که در زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک وجود دارد_ میزان AMH افزایش می یابد و از این رو آزمایش AMH تجویز می گردد.
لازم به ذکر است که افزایش AMH، در تشخیص تنبلی تخمدان بسیار کمک کننده خواهد بود.

مطالبی که در این متن مطالعه می‌کنید:

• چه افرادی باید آزمایش AMH انجام بدهند؟
• تشخیص تنبلی تخمدان به وسیله آزمایش AMH
• کاربردهای آزمایش AMH
• آزمایش ذخیره تخمدان را کی باید انجام داد؟
• چه عواملی بر نتیجه ازمایش amh اثر گذار است؟
• چگونگی انجام آزمایش AMH
• حد نرمال ذخیره تخمدان
• تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان
• ذخیره تخمدان بالا نشانه چیست
• پایین بودن هورمون AMH
• آزمایش AMH در نوزادان
• سوالات متداول در زمینه آزمایش amh

ترشح هورمون آنتی مولرین در مردان توسط بیضه‌ها و در زنان به کمک تخمدان‌ها صورت می‌گیرد. بیضه پسربچه‌ها از اوایل تولد، هورمون AMH را ترشح می‌کند تا علاوه‌بر تقویت رشد دیگر اندام‌های تولیدمثل، مانع از شکل‌گیری ارگان‌های تولیدمثل زنانه در آن‌ها شود. میزان ترشح ای ام اچ در پسران تا دوره بلوغ افزایش می‌یابد و سپس کمتر می‌شود.

این وضعیت در دختران کاملاً متفاوت است؛ به‌نحوی‌که جهت شکل‌گیری اندام تولیدمثل زنانه، ترشح آنتی مولرین تا زمان بلوغ اندک است و سپس توسط تخمدان‌ها افزایش می‌یابد. البته با رسیدن به دوران یائسگی به حدی از میزان AMH کم می‌شود که نمی‌توان آن را اندازه‌گیری کرد.

زنانی که دارای سن کمتر از ۳۸ سال هستند و قصد تعویق انداختن بارداری خود را دارند، باید این تست را انجام دهند. اگر با این تست مشخص شود که ذخیره تخمدان در فرد پایین است، پزشک توصیه می کند تا سریعتر برای بارداری اقدام شود. اما زنان بالاتر از ۴۰ سال به خودی خود دارای ذخیره تخمدان پایینی هستند و به همین علت اغلب به این افراد انجام این تست توصیه نمی شود. در دیگر موارد نظیر: افراد دارای سابقه خانوادگی نارسایی تخمدان، افراد مبتلا به بیماری های خود ایمنی، افراد تحت شیمی درمانی و افرادی که سابقه جراحی تخمدان دارند ملزم به انجام آزمایش ذخیره تخمدان می باشند.

ازآنجایی‌که یکی از کاربردهای آزمایش ذخیره تخمدان تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک است؛ لذا در صورت مشاهده علائم این سندرم نظیر جوش‌های مداوم، اختلالات قاعدگی ازجمله آمنوره یا بروز یائسگی زودرس، افزایش وزن بی‌دلیل، کاهش اندازه پستان‌ها، افزایش غیرعادی رشد موهای صورت و بدن و… باید به پزشک مراجعه کرد که در صورت تشخیص وی، تست AMH به‌همراه آزمایش‌هایی نظیر سونوگرافی و تست هورمونی انجام می‌شود.

• ارزیابی سلامت تخمدان ها، میزان ذخیره تخمدان و وضعیت فولیکول ها در روند درمان ناباروری
• ارزیابی سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان
• ارزیابی سرطان تخمدان و پایش اثربخشی درمان‌های مربوط به آن
• ارزیابی مشکلات جنینی و تشخیص جنسیت آن
• پیش بینی شروع دوره یائسگی
• یافتن علل و دلایل یائسگی زودرس
• تعیین علت آمنوره یا عدم قاعدگی تا سن ۱۵ سالگی یا توقف آن در سنین بالاتر
• علت‌یابی در خصوص پریود نامنظم برخی از زنان
• ارزیابی عملکرد بیضه‌ها در نوزادان پسر
• بررسی علل فقدان یکی از بیضه‌ها یا پنهان بودن آن
• مشخص نمودن دلیل بروز صفات مردانه همچون پرمویی (ویریلیزاسیون)، بم شدن صدا و… در زنان

هورمون AMH برخلاف هورمون Follicle-stimulating hormone) FSH) در طول سیکل قاعدگی تغییرات ناچیزی دارد به همین علت انجام این تست در هر روز از سیکل ماهانه ممنوعیت ندارد. همچنین انجام آزمایش AMH نیازمند شرایط خاصی نظیر ناشتا بودن نیست و لازم به ذکر است که مصرف قرص های ضد بارداری نیز نمی تواند بر نتیجه آزمایش AMH اثر گذار باشد.

برخی عوامل به‌عنوان عوامل مداخله‌گر در تست AMH شناخته می‌شود که البته میزان اثرگذاری هر یک از آن‌ها به‌طور دقیق مشخص نشده است. بااین‌حال می‌توان گفت که مواردی نظیر شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، چاقی، مصرف برخی قرص‌های خوراکی ضدبارداری، سیگار کشیدن، ابتلا به PCOS، جراحی تخمدان، پره اکلامپسی، وقوع تروما یا ضربه در تخمدان و همچنین برخی نژادها در نتایج تست آنتی مولرین مؤثر هستند.

برای تست میزان هورمون AMH، یک خونگیری ساده به اندازه چند سی سی از سیاهرگ های سطحی در آزمایشگاه انجام می شود که به تعیین ذخیر تخمدان کمک می‌کند؛ البته تست‌های مختلفی برای اندازه‌گیری ذخیره تخمدانی وجود داد که گاهی به تشخیص متخصص باروری، ترکیبی از آن‌ها جهت تصمیم‌گیری نهایی انجام می‌شود.

حد نرمال amh به سن فرد بستگی دارد. بطور مثال سطح نرمال amh برای یک خانم در سن ۴۲ سالگی در حالی است که همان مقدار برای یک خانم ۳۲ ساله به معنای پیری نابهنگام تخمدان می باشد. به طور کلی می توان گفت سطح نرمال amh در خون برای زنان زیر ۳۵ سال به شرح جدول زیر است:

تفسیر نتایج آزمایش ذخیره تخمدان یا AMH کمک می‌کند که علاوه‌بر تعیین میزان احتمال باروری، بهترین زمان برای اقدام به بارداری نیز مشخص گردد.

• میزان AMH نرمال محدوده دقیق و مشخصی ندارد؛ اما بطور کلی مقدار AMH کمتر از ۰.۵ نشانه کم بودن ذخیره تخمدان است که احتمال به دست آمدن حداکثر ۲ تا ۳ فولیکول وجود دارد.
• مقدار AMH بین ۰.۵ تا ۱ بیانگر وجود رزرو تخمدان پایه و به دست آمدن تعداد کم تخمک است.
• سطح AMH بین ۱ تا ۳.۵ نشانگر حد نرمال ذخیره تخمدان و پاسخ دهی خوب به درمان است.
• از طرفی میزان AMH بیشتر از ۳.۵ نشان دهنده پاسخ شدید تخمدان نسبت به داروهای تحریک تخمک گذاری می باشد؛ بنابراین باید از دز مناسبی از داروهای تحریک تخمک گذاری استفاده شود که البته میزان نرمال این هورمون در سنین مختلف متفاوت می باشد.

در خصوص علل بروز صفات مردانه در زنان باید گفت که این اتفاق در اثر وجود تومور ترشح‌کننده آنتی مولرین و یا وجود بیضه پنهان در بدن زنان رخ می‌دهد که البته یک بیماری ژنتیکی نادر به‌حساب می‌آید. چنین وضعیتی می‌تواند کاملاً پنهان و یا به‌صورت دستگاه تناسلی مبهم (غیرقابل تشخیص) ایجاد شود. به‌علاوه، در زنان دارای صفات مردانه و سطح طبیعی آنتی مولرین، این هورمون توسط غدد فوق کلیه ترشح می‌گردد.

میزان amh بالا علاوه بر اینکه نشان دهنده میزان بالای شانس باروری است، می تواند نشانه مشکل تخمدان پلی کیستیک نیز باشد که زنان مبتلا به این بیماری دارای تعداد زیادی فولیکول زیر ۶ میلی متر بوده و در نتیجه میزان AMH خون آن ها بالاست. افزایش سطح آنتی مولرین گاهی حتی به علت ابتلا به سرطان تخمدان نیز رخ می‌دهد. در حالت طبیعی، هورمون AMH از رشد زود هنگام فولیکول و در نتیجه رها شدن تخمک نابالغ جلوگیری می کند. در صورتی که سطح هورمون anti-müllerian در خون به صورت غیر عادی بالا باشد می تواند سبب جلوگیری از بلوغ تخمک شود.

درمان AMH بالا

درصورتی‌که بالا بودن سطح آنتی مولرین ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک باشد، می‌توان علائم و پیامدهای آن را با اقداماتی نظیر انتخاب رژیم غذایی مناسب، سبک زندگی سالم، مصرف داروها و یا حتی حذف موهای زائد بدن با اصلاح و اپیلاسیون کنترل نمود.

اگرچه پایین بودن سطح آنتی مولرین نیز نشانه ایجاد مشکل در بارداری و افت کمیت و کیفیت تخمک‌ها (کاهش ذخیره تخمدانی) است؛ اما این وضعیت در دختران کم‌سن و زنان بعد از یائسگی طبیعی می‌باشد. همچنین در زنان چاق، افت AMH گاهی به ۶۰ درصد هم می‌رسد و در برخی بانوان پس از انجام شیمی‌درمانی، سطح این هورمون کاهش می‌یابد. از آنجایی که راهکاری برای افزایش ذخیره تخمدان وجود ندارد، صرفاً در صورت افت ذخیره تخمدانی می‌توان با مراجعه به پزشک و استفاده از روش‌هایی همچون فریز تخمک، قدرت باروری را برای سنین بیشتری حفظ کرد.

پایین بودن سطح آنتی مولرین در نوزادان پسر، اغلب ناشی از مشکلات هورمونی یا ژنتیکی است که منجر به شکل‌گیری دستگاه تناسلی غیرواضح و نامشخص (از نظر زنانه یا مردانه) می‌شود. البته در پسرانی که بیضه‌ها مشاهده نمی‌گردد ولی سطح AMH طبیعی است، معمولاً می‌توان بیضه‌ها را با هورمون‌درمانی یا جراحی رشد داد و به محل مناسب در کیسه بیضه منتقل نمود.

به طور کلی، کم بودن میزان آنتی مولرین در صورت وجود دیگر مشکلات از قبیل اختلالات اسپرم یا اشکالات لوله‌های رحمی، ریسک ناباروری را افزایش می‌دهد؛ اما گاهی با برخی درمان‌ها و روش‌های کمک‌باروری می‌توان فرزندآوری را تجربه کرد.

درمان AMH پایین

نوع درمان amh پایین برای هر فرد بستگی به سن، سابقه بارداری و سقط جنین و پاسخ فرد به درمان های قبلی دارد. برای درمان این افراد، اغلب از پروسه تحریک تخمک گذاری استفاده می شود که اولین گام در روش های درمان ناباروری است. همان‌طور که قبلاً هم اشاره شد، کم بودن سطح آنتی مولرین می‌تواند در سنین بسیار پایین یا بالا و همچنین طی درمان تومورهای تخمدان رخ دهد. البته با وجود کاهش سطح AMH حین بالا رفتن سن، معمولاً می‌توان آن را با تغذیه سالم، مصرف مکمل‌ها، کاهش استرس، افزایش فعالیت‌های بدنی و قطع مصرف سیگار کنترل کرد. مناسب‌ترین خوراکی‌ها و مکمل‌های موجود برای افزایش سطح آنتی مولرین به‌ویژه در سنین بالا عبارتند از: غذاهای ارگانیک، میوه‌ها و سبزیجات، فیبر، انواع غذاهای دریایی، کربوهیدرات‌های کملکس مانند برنج قهوه‌ای، ویتامین D3، اینوزیتول، کوآنزیم Q10، ال_آرژنین و… .

در کل، پزشک می‌تواند با تجویز داروهای تحریک تخمدان و همچنین داروهای آگونیست و آنتاگونیست گنادوتروپین‌ها اقدام به درمان ذخیره تخمدان کم نماید. در این بین، نباید از مصرف خوراکی‌های حاوی ویتامین E مانند زیتون، ذرت، اسفناج، میوه و سبزیجات غافل شد. ضمناً مکمل پودری اینوفولیک موجب تأمین اسید فولیک مورد نیاز بدن و مکمل DHEA نیز با منابعی همچون سویا و سیب‌زمینی وحشی، باعث افزایش تستوسترون و استروژن بدن می‌شود که در درمان ذخیره تخمدان کم، اثر دارد.

اگر تمایل دارید درباره‌ی بارداری در سنین بالا بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

باید دانست که کم بودن سطح AMH در نوزادان پسر به دلیل عواملی همچون مشکلات هورمونی یا ژنتیکی _نظیر اختلال در ژن AMH واقع بر روی کروموزوم ۱۹_ رخ می‌دهد. اگر بیضه‌ها کاملاً در نوزاد مشخص نباشد ولی میزان آنتی مولرین در سطح طبیعی اندازه‌گیری شود، به مناسب بودن عملکرد بیضه‌ها و قرارگیری نامناسب آن‌ها اشاره دارد. لذا می‌توان با جراحی یا هورمون‌درمانی این مشکل را برطرف نمود.

• حد نرمال ذخیره تخمدان چقدر است؟

میزان amh یا ذخیره تخمدان به سن فرد بستگی دارد. میزان amh نرمال در یک خانم ۳۵ سال از ۱ تا ۳.۵ نانوگرم بر میلی لیتر است.

• علت بالا بودن ذخیره تخمدان چیست؟

میزان AMH بالا علاوه بر اینکه شانس باروری بالا را نشان می دهد می تواند نشانه مشکل تخمدان پلی کیستیک نیز باشد.

• برای آزمایش AMH باید ناشتا بود؟

خیر این آزمایش نیازمند ناشتا بودن نیست.

• آیا مصرف قرص ضد بارداری روی آزمایش AMH اثر می گذارد؟

خیر؛ از آنجایی که AMH با سرعت ثابتی توسط فولیکول‌های در حال رشد تخمدان تولید می‌شود، لذا میزان آن تحت تأثیر قرص‌های ضد بارداری قرار نمی‌گیرد.