کیفیت یا گرید جنین در آی وی اف چیست؟

نوزادانی که به کمک تکنولوژی‌های کمک‌باروری نظیر IVF متولد می‌شوند، در مرحله جنینی آزمایشگاهی و قبل از انتقال به رحم مادر، رشد و نمو متفاوتی دارند؛ لذا سیستم‌های درجه‌بندی متفاوتی برای آنان در نظر گرفته شده تا کیفیت جنین در آزمایشگاه از طریق سیستم درجه‌بندی یا گریدبندی توسط متخصصین جنین‌شناسی بررسی شود و جنین با کیفیت بهتر به رحم منتقل گردد.

به بیانی دیگر، یکی از عوامل مؤثر در انجام یک IVF موفق، سیستم درجه‌بندی کیفیت یا گرید جنین است. از آنجایی که جنین معمولاً در روز 3 (مرحله کلیواژ یا شکاف) یا روز 5 (مرحله بلاستوسیست) پس از لقاح آزمایشگاهی به رحم منتقل می‌شود؛ لذا بررسی برخی ویژگی‌های جنینی نظیر توده سلولی داخلی، تروفکتودرم و درجه انبساط بلاستوسیست _به منظور شناسایی جنین سالم_ امری مهم به شمار می‌رود.

بیشتر بخوانید: آشنایی با مراحل آی وی اف از اول تا آخر

بررسی ویژگی های جنین در سیستم گرید جنین

متخصصان جنین‌شناسی به هنگام بررسی ویژگی‌های جنین، به اصطلاحات و موارد زیر توجه می‌کنند:

مورفولوژی: متخصصات به هنگام بررسی شکل ظاهری و توصیف ساختار جنین، به اصطلاح، مورفولوژی جنین را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

مورولا: پس از گذشت چند روز از لقاح و با وقوع چند مرحله تقسیم سلولی در جنین، سلول‌ها وارد مرحله تشکیل بلاستوسیت می‌شوند که در آن مرزهای سلول‌ها قابل تشخیص از همدیگر نیست؛ به این مرحله، مورولا گفته می‌شود که اغلب در بین روزهای 3 تا 4 پس از لقاح رخ می‌دهد.

بلاستوسیت: جنین بین 5 تا 6 روز پس از لقاح و تقسیم سلولی، وارد مرحله بلاستوسیت می‌شود. درواقع، بلاستوسیت مرحله‌ای از تکامل جنین است که شامل یک توده سلولی داخلی، تروفکتودرم (سلول‌های سطحی) و حفره بلاستوسل می‌باشد.

توده سلولی داخلی: توده سلولی داخلی (ICM) همان سلول‌های داخلی بلاستوسیت است که در پایان به جنین واقعی تبدیل می‌گردد.

تروفکتودرم: سلول‌هایی که اطراف خارج بلاستوسیست را دربر می‌گیرند و در لانه‌گزینی جنین نقش دارند، با نام تروفکتودرم شناخته می‌شوند که در نهایت نیز به جفت تبدیل می‌شوند.

کیفیت جنین در ای وی اف

در روش آی ‌وی ‌اف، یک روز پس از عمل تخمک‌کشی (پانکچر) و انجام لقاح آزمایشگاهی، اولین گزارش از وضعیت بارداری به فرد داده می‌شود؛ اما در این مرحله، ارزیابی دقیق کیفیت جنین میسر نمی‌باشد. به همین دلیل، از روش گرید یا درجه‌بندی جنین جهت تشخیص جنین باکیفیت استفاده می‌شود.

البته لازم به ذکر می‌باشد که جنین‌های حاصل از لقاح آزمایشگاهی درون انکوباتور نگهداری می‌شوند و چون حفظ محیط پایدار برای جنین‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است؛ لذا تعداد دفعات خروج آن‌ها از دستگاه محدود است.

بیشتر بخوانید: بارداری به روش ای وی اف، هر آنچه باید بدانید!

نحوه بررسی گرید جنین در IVF

به‌طورکلی، بررسی گرید جنین‌ها در روز 3 یا 5 پس از پانکچر و لقاح، انجام می‌گیرد؛ چراکه تا روز سوم بیشتر رشد و نمو جنین از محتویات درون تخمک ناشی می‌شود و از انتهای روز سوم به بعد، ژنتیک اسپرم وارد DNA جنین شده و ژنتیک جنین کامل و فعال می‌گردد. در روز پنجم نیز درجه‌بندی جنین از طریق سنجش انبساط بلاستوسیت، تروفکتودرم و توده سلولی داخلی انجام می‌شود. در ادامه، گرید یا درجه‌بندی کیفیت جنین در روزهای 3 و 5 پس از لقاح شرح داده شده است:

سیستم درجه بندی جنین ۳ روزه

در یک جنین 3 روزه، تعداد سلول‌ها به دلیل تکثیر، افزایش می‌یابد؛ اما سایز جنین تغییر اندازه نمی‌دهد و سپس برای اولین بار، گریدبندی جنین پس از 3 روز انجام می‌شود. بدین منظور، جنین‌شناسان به کمک میکروسکوپ با قدرت بالا، مورفولوژی جنین را مورد بررسی قرار می‌دهند که طی آن دو فاکتور شکل سلول و تعداد سلول‌های جنین ارزیابی می‌گردد:

شکل سلول های جنین: درجه‌بندی سلول‌های جنین از نظر مورفولوژی و شکل ظاهری در روز سوم امری سخت‌ به حساب می‌آید؛ به همین دلیل، سلول‌ها در این مرحله به 4 تا 5 دسته تقسیم می‌شوند. همچنین باید گفت که جنین در این مرحله به کمک میزان تکه‌تکه شدن درجه‌بندی می‌شود؛ بدین صورت که میزان تکه تکه شدن تا 20 درصد قابل‌قبول است؛ اما در صورت بیشتر بودن این مقدار، عملکرد بهینه سیتوپلاسم از بین می‌رود.

درکل، جنین 3 روزه از نظر شکل ظاهری با توجه به موارد زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد:

• تک هسته‌ای بودن هر سلول
• اندازه مناسب و یکسان سلول‌ها
• خوب انجام شدن تقسیم سلولی و محتوای سلولی به منظور ارزیابی عملکرد بهینه سیتوپلاسم
• تراکم و فشردگی کافی سلول‌ها و آمادگی آن‌ها برای تشکیل بلاستوسیت
• وجود حفره سیتوپلاسمی درون محتوای سلول
• وضعیت مناسب واکوئل‌ها

تعداد سلول‌ های جنین: یکی از شاخص‌های مهم جهت تشخیص جنین سالم و باکیفیت، شمارش تعداد سلول‌های جنین 3 روزه است؛ بدین صورت که طبق یک قاعده کلی، اگر یک جنین تقسیمات سلولی کافی را گذرانده باشد، باید در روز سوم پس از لقاح، بین 6 تا 10 سلول داشته باشد. البته ایده‌آل این تعداد، 8 سلول است؛ اما گاهی به علت عدم همزمانی تقسیم سلول‌ها، این عدد ممکن است به 3، 5 یا 6 نیز برسد.

نحوه درجه بندی کیفیت جنین ۵ روزه

درجه‌بندی جنین معمولاً از یک قانون جهانی پیروی می‌کند؛ هرچند ممکن است هر مرکز باروری با تفاوت اندکی از دیگر مراکز، دارای یک سیستم درجه‌بندی منحصربه‌فرد باشد و همین موضوع سبب مشاهده اختلاف جزئی در نتایج گرید جنین می‌شود. بر اساس منابع، تعیین و ارزیابی گرید جنین 5 روزه پیچیده‌تر و سخت‌تر از جنین 3 روزه است.

مواردی که در این مرحله توسط جنین‌شناس مورد بررسی قرار می‌گیرد عبارتند از:

درجه انبساط بلاستوسیست: میزان گسترش بلاستوسیست را درجه انبساط بلاستوسیت می‌گویند. در این مرحله، سایز بلاستوسل (حفره پر از مایع درون جنین) اندازه‌گیری می‌شود که این مقدار بین 1 تا 6 متغیر است و به‌طورکلی، بهترین اندازه در این مرحله، 6 می‌باشد. درجه‌بندی یا گرید جنین 5 روزه در مرحله بلاستوسیت با توجه به موارد زیر انجام می‌شود:

• عدد 1: کمتر از نیمی از حجم جنین توسط حفره بلاستوسل اشغال شده است.
• عدد2: بیشتر از نیمی از حجم جنین توسط حفره بلاستوسل اشغال شده است.
• عدد3: حفره بلاستوسل 70٪ از حجم جنین را اشغال نموده و انبساط نسبی بروز یافته است.
• عدد4: در این مرحله، حفره بلاستوسل کاملاً منبسط شده است.
• عدد5: در این حالت، جنین گسترش یافته و هچینگ رخ داده و زوناپلاسیدا (ماتریکس خارج سلولی) شکاف باز کرده است.
• عدد6: عدد 6 نشان می‌دهد که جنین کاملاً از منطقه زونا خارج شده است.

کیفیت توده سلولی داخلی: طی بررسی جنین بر اساس کیفیت توده سلولی داخلی (ICM)، جنین‌ها از گرید A تا C دسته‌بندی می‌شوند که جنین گرید A داری بهترین کیفیت است:

• گرید A: نشان‌دهنده کاملاً مشخص و متراکم بودن توده سلول‌های جنین است.
• گرید B: سلول‌های با تراکم کمتر و با میزان کم تکه‌تکه‌شدن که ممکن است از نظر ظاهری نیز دانه‌دار باشند، در گروه گرید B قرار می‌گیرند.‌
• گرید C: سلول‌ها در این مرحله به صورت تیره با تعداد کم و درجه زیاد تکه‌تکه‌شدن مشاهده می‌شوند.

کیفیت تروفکتودرم: کیفیت تروفکتودرم بر اساس تشکیل جفت و سایر بافت‌های بارداری تعیین می‌شود و درجه‌بندی آن همانند ICM، به صورت گرید A تا C دسته‌بندی می‌شود که جنین گرید A داری بهترین کیفیت است:

• گرید A: در این حالت، یک لایه مرتب از تعداد زیادی سلول صاف با اندازه مساوی تشکیل شده است.
• گرید B: لایه سلولی خارجی، نامنظم و برخی سلول‌ها، دانه‌دار هستند.
• گرید C: سلول‌های جنین در این گرید به صورت تیره یا دانه‌دار بوده و لایه سلولی خارجی، بسیار نامنظم می‌باشد.

نحوه گزارش گرید جنین در آی وی اف

در صورتی که گرید جنین با دو حرف گزارش شود؛ حرف اول نشان‌دهنده درجه ICM و حرف دوم نشان‌دهنده درجه تروفکتودرم می‌باشد. به طور مثال، گرید AB در جواب آزمایش بیان می‌دارد که جنین از یک توده سلولی داخلی باکیفیت عالی (ICM) با درجه A و یک تروفکتودرم خوب (سلول‌های اطراف بلاستوسیت) با درجه B برخوردار است.

گرید مناسب برای فریز کردن جنین

در حقیقت، صرفاً جنین‌هایی در مراکز ناباروری فریز می‌شوند که باکیفیت باشند و یک بارداری سالم را در پیش داشته باشند؛ اما این موضوع بدین معنی نیست که برای باردار شدن به یک جنین کامل با گرید AA نیاز است؛ چراکه گرید اکثریت جنین‌هایی که به صورت یک نوزاد سالم متولد می‌شوند، BB و BC می‌باشد. حتی گاهی ممکن است در درجه‌بندی یک جنین، ICM آن گرید C داشته باشد و به مرور زمان به گرید A تغییر کند. همچنین نرخ انبساط بلاستوسل با عدد 1 نیز می‌تواند در عرض یک روز به عدد 6 تبدیل شود.

بیشتر بخوانید: فریز کردن جنین؛ راهی برای حفظ بارداری در سنین بالا

تاثیر گرید جنین بر میزان موفقیت آی وی اف

هدف از انجام روش‌های کمک‌باروری ازجمله آی ‌وی ‌اف، افزایش شانس بارداری موفق و تولد نوزاد سالم است. به همین دلیل، پزشکان متخصص موارد مهمی نظیر سن، سابقه باروری و... را از فرد جویا می‌شوند و سپس از روش درجه‌بندی یا گرید جنین به منظور شناسایی جنین باکیفیت کمک می‌گیرند. البته باید به این نکته توجه داشت که طبق تحقیقات و یافته‌های علمی، گریدبندی جنین روش خیلی دقیقی نیست و به عنوان یک روش کمکی به کار می‌رود.

این نکته را نیز باید مد نظر داشت که تعیین گرید جنین تنها قابلیت کاشت جنین را مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد و ملاکی بر باهوش‌بودن یا بامزه ‌بودن نوزاد نیست.

سخن پایانی

درجه‌بندی کیفیت یا گرید جنین در IVF یکی از مراحل تکنولوژی‌های کمک‌باروی به شمار می‌رود و همان‌طور که ذکر شد، جنین‌های حاصل از آی‌وی‌اف از نظر مجموعه اطلاعاتی مانند سن و تجربه بارداری مادر، تعداد جنین قابل انتقال و روز مناسب برای انتقال در سیستم گریدبندی بررسی می‌شوند تا جنین خوبی برای داشتن یک بارداری موفق انتخاب گردد.