آیا عمل آی وی اف (IVF) برای زنان درد دارد؟

یکی از سؤالاتی که زوج‌های نابارور پیش از اقدام به درمان با آن مواجه می‌شوند این است که آیا عمل آی وی اف درد دارد؟ باید گفت که درمان ناباروری به روش IVF همچون بسیاری از تکنیک‌های درمانی، درد یا عوارض جانبی بخصوصی دارد که اغلب بسیار خفیف و قابل تحمل است.

درد عمل آی وی اف در هر یک از مراحل آن متفاوت می‌باشد و میزان آن نیز در بیماران مختلف با یکدیگر فرق دارد. در برخی مراحل آی وی اف می‌توان از داروهای مناسب برای تسکین یا کاهش درد استفاده کرد؛ اما به‌طور کلی، هدف از درمان IVF که وقوع بارداری و فرزندآوری است، تحمل این دردها را برای زوجین کم می‌کند.

روش آی وی اف (IVF) چیست؟

آی وی اف (IVF) یک تکنیک کمک‌باروری محبوب در جهان است که با انجام لقاح مصنوعی در محیط آزمایشگاه و انتقال جنین به رحم مادر، بسیاری از زوج‌های نابارور را صاحب فرزند کرده است. روش آی وی اف به عنوان یک راهکار ایمن و مؤثر، درصد موفقیت قابل قبولی دارد و عوارض جانبی آن اندک است؛ به نحوی که در برخی افراد صرفاً موجب نفخ، گرفتگی خفیف و دردهایی مشابه درد قاعدگی می‌شود.

باید گفت برخی مراحل IVF نظیر تخمک‌کشی، تحت بیهوشی انجام می‌گیرد و دردی ندارد؛ اما در برخی بانوان به دلیل وقوع سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) خطراتی به وجود می‌آید که نیازمند کنترل و درمان فوری است.

بیشتر بخوانید: بارداری به روش ای وی اف، هر آنچه باید بدانید!

درد تزریقات هورمونی در آی وی اف

فرایند آی وی اف با هورمون‌درمانی خانم آغاز می‌شود و برای این‌کار، آمپول‌های ظریف یا قلم‌های تزریق به کار می‌رود. درد تزریقات هورمونی در IVF صرفاً در حد سوزش جای سوزن است و حتی از لحاظ تعدد دفعات تزریق، کمتر از شرایط بیمارانی نظیر افراد دیابتی (با تزریق روزانه ۳ یا ۴ بار انسولین) می‌باشد.

طی هورمون‌درمانی، پزشک دوزهای مشخصی از هورمون‌های LH و FSH را برای خانم تجویز می‌کند تا با تحریک تخمدان موجب تخمک‌گذاری شود. اغلب خانم‌ها اعلام کرده‌اند که درد تزریق هورمونی آی وی اف (IVF) برای آن‌ها خفیف و قابل تحمل است. همچنین در این مرحله، آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌ها و سونوگرافی برای مشاهده وضعیت رشد فولیکول‌ها یا دیدن ضخامت پوشش داخلی رحم انجام می‌گیرد که درد خاصی ندارد.

آیا رشد تخمک ها در آی وی اف درد دارد؟

آغاز رشد تخمک‌ها یکی از مراحل نسبتاً دردناک در آی وی اف است که باعث بزرگ شدن تخمدان‌ها می‌شود. در واقع با رشد تعداد زیادی از فولیکول‌ها پس از تزریقات هورمونی، تخمدان‌ها شروع به بزرگ شدن می‌کند که این امر باعث نفخ و درد شکم می‌شود.

لازم به ذکر است که درد این مرحله شدید نیست و بیشتر، احساس ناراحتی از نفخ و بزرگی تخمدان‌ها زنان را آزار می‌دهد. پزشک می‌تواند با تجویز برخی داروها، علاوه بر تسکین درد از رشد بی‌رویه تخمک‌ها و خطر سندرم تحریک بیش از حد تخمدان جلوگیری کند. معمولاً درد این مرحله کوتاه‌مدت است و حداکثر تا یک هفته بعد از استخراج تخمک‌ها ادامه می‌یابد.

درد IVF در فرایند تخمک کشی (پانکچر)

احتمالاً یکی از دردناک‌ترین مراحل IVF مرحله بازیابی و خارج‌سازی تخمک‌های بالغ (عمل پانکچر) است. حدود ۳۶ ساعت پس از تزریق hCG و با مشاهده دست‌کم ۱۵ تخمک بالغ از طریق سونوگرافی، پزشک ضمن دسترسی به تخمدان‌ها از طریق پروب اولتراسوند ultrasound (سوزن متصل به دستگاه ساکشن)، تخمک‌های بالغ را در طول سونوگرافی واژینال بیرون می‌کشد.

برای این کار، فولیکول‌های درون تخمدان از طریق سوزن مخصوص سوراخ می‌شود و تخمک‌ها و مایع فولیکولی اطراف آن‌ها جمع‌آوری می‌گردد. با توجه به درد نسبتاً شدید فرایند پانکچر، پزشک مقدار مشخصی داروی مسکن یا بیهوشی به خانم تزریق می‌کند و تخمک‌ها را طی ۲۰ الی ۴۰ دقیقه جمع‌آوری می‌نماید. در صورت احساس بی‌حالی پس از عمل، یک روز استراحت و پرهیز از نزدیکی جنسی یا فعالیت سنگین توصیه می‌شود.

آیا تزریق پروژسترون در آی وی اف درد دارد؟

همزمان با رشد جنین‌ها در آزمایشگاه، لازم است رحم مادر برای دریافت جنین آماده شود. لذا حدود ۱ تا ۲ روز بعد از لقاح، تزریق مکمل پروژسترون در کنار استفاده از ژل و شیاف واژینال انجام می‌گیرد تا با حفظ و تقویت پوشش درونی رحم، فرایند لانه‌گزینی را حمایت کند.

تزریق پروژسترون که تا زمان مثبت شدن تست حاملگی (و گاهی تا هفته ۸ الی ۱۰ بارداری) ادامه می‌یابد، درد خاصی ندارد و درد آن صرفاً مربوط به محل ورود آمپول و همراه با کمی سوزش می‌باشد. البته با توجه به این‌که پروژسترون تزریقی یک محلول مبتنی بر روغن است، سوزن‌های بزرگ‌تری برای آن به کار می‌رود که بسیاری از بانوان به راحتی آن را تحمل می‌کنند. بااین‌حال در صورت احساس درد و ناراحتی شدید، می‌توان صرفاً از ژل و شیاف واژینال پروژسترون استفاده کرد.

آیا انتقال جنین به رحم در روش آی وی اف درد دارد؟

انتقال جنین که مرحله آخر IVF است، چند روز بعد از لقاح و با آماده شدن رحم زن انجام می‌شود. از آن‌جایی که فرایند انتقال جنین معمولاً تحت بیهوشی صورت می‌گیرد، مادر هیچ درد و مشکل خاصی احساس نمی‌کند.

باید اشاره کرد که در صورت استفاده از جنین‌های فریزشده برای بارداری، صرفاً مرحله آماده‌سازی رحم برای انتقال جنین طی می‌شود و تعداد جنین‌های انتقالی نیز براساس سن مادر (حداکثر ۲ جنین در زنان زیر ۳۵ سال) صورت می‌گیرد.

روش انتقال جنین در آی وی اف به این صورت است که پس بیهوشی، پزشک جنین‌ها را از طریق کاتتر (لوله بلند منعطف و باریک) و سرنگ حاوی جنین‌ها، به رحم می‌فرستد و در آن‌جا جایگذاری می‌کند. بدین منظور، دهانه واژن توسط اسپکولوم باز نگه داشته می‌شود که ممکن است تا مدتی بعد از عمل موجب احساس ناراحتی شود؛ اما در مجموع، فرایند آن شبیه به تست پاپ اسمیر می‌باشد و قابل تحمل است.

راه های کاهش درد تخمک کشی در آی وی اف

با توجه به این‌که بیشترین درد آی وی اف مربوط به مرحله تخمک‌کشی است و این درد پس از اتمام اثر داروهای بیهوشی احساس می‌شود، برای کاهش شدت آن می‌توان اقداماتی را قبل از عمل انجام داد که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:

• نوشیدن روزانه ۲ تا ۳ لیوان دوغ یا آب پرتقال
• عدم مصرف سفیده تخم‌مرغ به صورت خام و نپخته
• صرف سه وعده غذایی کامل در روز به همراه دو میان‌وعده
• مصرف خوراکی‌های سرشار از فیبر و پروتئین
• خوردن غذاهای ارگانیک و پرهیز از کافئین
• مصرف منظم داروهای تجویزشده
• استراحت کافی

همچنین بعد از عمل می‌بایست نکاتی را مد نظر قرار داد که عبارتند از:

• مصرف آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از عفونت و کاهش التهاب ناشی از تخمک‌گیری
• مصرف منظم پروژسترون به منظور آماده ‌سازی رحم برای لانه‌گزینی جنین
• مراجعه به پزشک در صورت مشاهده هرگونه درد، خون‌ریزی شدید، سرگیجه، حالت تهوع شدید و درد حین ادرار

بیهوشی در آی وی اف چگونه است؟

فرایند بیهوشی را نمی‌توان بخشی از درمان آی وی اف دانست؛ بلکه این روش صرفاً برای سهولت تخمک‌کشی و همچنین انتقال جنین به کار می‌رود. به‌طور کلی، بیهوشی IVF عوارض خاصی ندارد و درصورت ارزیابی صحیح بیمار می‌توان هرگونه پیامد احتمالی را پیش‌بینی و مدیریت کرد.

با دریافت داروهای بیهوشی، فرد دچار احساس بی‌حسی، فلج عضلانی، فراموشی و خواب می‌شود؛ اما تمامی این آثار پس از عمل و در مدت کوتاهی برطرف می‌گردد. از جمله علل استفاده از بیهوشی در آی وی اف می‌توان به جلوگیری از بیدار شدن بیمار در اثر درد عمل، امکان فراهم کردن راه‌های ایمنی برای تنفس فرد، حمایت از قلب و عروق و... اشاره کرد.

به‌طور کلی، تکنیک بیهوشی شامل سه روش بیهوشی عمومی، آرام‌بخش و بی‌حسی موضعی است. بیهوشی عمومی با متوقف کردن دستگاه عصبی مرکزی، امکان انجام جراحی بدون درد را فراهم می‌کند. بیهوشی آرام‌بخش، هوشیاری بیمار را به‌طور کامل از بین نمی‌برد؛ اما موجب مختل شدن حافظه بلندمدت و فراموشی عمل جراحی آی وی اف می‌شود. بی‌حسی موضعی نیز با از کار انداختن عصب‌های عضو مورد درمان، بدون از بین بردن هوشیاری بیمار امکان جراحی‌های سبک را فراهم می‌سازد.

مراقبت های لازم بعد از آی وی اف

پس از اتمام فرایند درمانی آی وی اف باید مراقبت‌ها همچنان ادامه یابد تا دوران بارداری به بهترین نحو سپری شود. ازجمله مراقبت‌های بعد از IVF باید موارد زیر را نام برد:

استراحت کافی

استراحت در رختخواب به افزایش موفقیت فرایند لانه‌گزینی کمک می‌کند. در صورت انتقال جنین در روز سوم بعد از لقاح، لانه‌گزینی حدود ۶ تا ۱۰ روز زمان می‌برد که در این مدت باید استراحت کافی داشت.

اجتناب از فعالیت‌های سنگین

در روزهای نخست پس از انتقال باید از فعالیت‌های شدید و سنگین مانند دویدن، ایروبیک، پریدن و... خودداری کرد. البته انجام فعالیت‌هایی نظیر رانندگی، پیاده‌روی و... مانعی ندارد.

تغذیه مناسب

از ابتدای فرایند لانه‌گزینی ( و حتی پیش از آغاز درمان آی وی اف ) باید رژیم غذایی خود را اصلاح کرد و تغذیه سالمی را در پیش گرفت. اجتناب از غذاهای فرآوری‌شده، کاهش مصرف قند، مصرف ماهی‌های روغنی، مصرف کربوهیدرات‌های خوب، تأمین پروتئین بدن و مصرف روزانه یک مولتی ویتامین با اسید فولیک ازجمله نکاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

خودداری از آمیزش جنسی

رابطه جنسی پس از عمل IVF با ایجاد انقباضات رحمی، ریسک شکست لانه‌گزینی در رحم را افزایش می‌دهد. بنابراین باید از روز انتقال جنین تا زمان مثبت شدن تست بارداری از آمیزش جنسی خودداری کرد.

مصرف منظم داروها

مصرف منظم داروهای پزشکی براساس دوز تجویزشده، شانس موفقیت لانه‌گزینی و وقوع بارداری را افزایش می‌دهد.

بیشتر بخوانید: داروهای آی وی اف چیست؟

اجتناب از حمام طولانی مدت

حمام طولانی‌مدت، رفتن به استخر یا شنا در دریا خطر بروز عفونت را افزایش می‌دهد. بنابراین بهتر است به جای آن، صرفاً از دوش آب گرم سریع برای شست‌وشو کمک گرفت.

نوشیدن مایعات

نوشیدن مایعات زیاد باعث تنظیم هیدراتاسیون سلولی می‌شود که این امر برای عملکرد مناسب سلول‌ها _به‌ویژه سلول‌های آندومتر_ ضرورت دارد.

مصرف پروژسترون

مداومت بر مصرف پروژسترون طبق نسخه پزشک، با تقویت رحم موجب بهبود فرایند رشد جنین می‌شود.

خودداری از تست بارداری خانگی

از آن‌جایی که تست بارداری در خانه به‌ویژه طی دو هفته اول پس از انتقال جنین ممکن است نتیجه کاذب به دست دهد، بهتر است این آزمایش را در زمان مناسب و در آزمایشگاه انجام داد.

مدیریت استرس

برای استرس‌زدایی و کمک به روند درمان، می‌توان از روش‌هایی مانند مدیتیشن، مراقبه، یوگا و تای‌چی استفاده کرد.

سخن پایانی

روش آی وی اف یک تکنیک درمانی برای غلبه بر ناباروری است که طبیعتاً همچون دیگر روش‌های درمانی، موجب ایجاد کمی درد می‌شود. به‌طور کلی، فرایند بارداری با بروز دردها و ناراحتی‌هایی همراه است که در اغلب بانوان به سادگی تحمل می‌شود و شیرینی تولد فرزند، سختی‌های آن را آسان می‌کند. بااین‌حال، در کلیه مراحل IVF و در صورت احساس دردهای شدید، راهکارهایی نظیر استفاده از مسکن یا بیهوشی کامل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سؤالات متداول

علت درد شکم بعد از آی وی اف چیست؟

درد شکم بعد از آی وی اف (IVF) در اثر علل مختلفی رخ می‌دهد که مهم‌ترین آن، تأثیر داروها بر رشد تخمک‌ها و در نتیجه ایجاد نفخ و درد لگن است. به علاوه، انجام روش‌های استخراج تخمک یا انتقال جنین موجب درد خفیف تا متوسط در ناحیه شکم می‌شود؛ اما در صورت شدت یافتن درد و عدم تسکین آن با داروهای مسکن، باید به پزشک مراجعه کرد.

آیا کمردرد بعد از انتقال جنین طبیعی است؟

بله، کمردرد یکی از دردهای طبیعی بعد از آی وی اف و حتی مورد رایجی در بارداری‌های طبیعی است و جای نگرانی ندارد. برای بهبود کمردرد می‌توان علاوه بر مصرف مسکن‌های تجویزشده توسط پزشک، استراحت کافی داشت.

آیا نمونه گیری اسپرم برای IVF درد دارد؟

باید دانست که تمام دردها و آزمایش‌های IVF مربوط به خانم نیست و بخشی از مراحل به مرد اختصاص دارد. میزان درد ناشی از نمونه‌گیری اسپرم به روش نمونه‌گیری وابسته است. در اغلب موارد به دلیل دریافت مایع منی از طریق استمنا، دردی متوجه مرد نمی‌شود. اما درصورتی که مرد دچار کمبود اسپرم باشد و پزشک روش نمونه‌برداری بافتی (بیوپسی) را تجویز کند، این فرایند اندکی دردناک خواهد بود.