ذخیره تخمدان کم، اصلی ترین دلیل ناباروری

این روزها یکی از دغدغه های زوج ها با توجه به شرایط اقتصادی، در مورد بهترین زمان برای اقدام به بارداری است. به جرأت می توان گفت مهمترین مسأله در مورد بهترین زمان برای بارداری، سن می باشد و این موضوع به خصوص برای خانم ها بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه هر خانم با یک ذخیره ای از فولیکول ها در تخمدان متولد می شود. زمانی که خانم به دوره بلوغ می رسد، تعدادی از این فولیکول ها در هر ماه بالغ شده و تحت عنوان تخمک رها می شوند. به همین علت ذخیره تخمدان هر خانمی با گذر زمان رو به اتمام خواهد بود. بدین ترتیب، توانایی باردار شدن زنان نیز با افزایش سن کم می‌شود؛ به طوری که هم کمیت و هم کیفیت تخمک‌ها در سنین بالا کاهش می‌یابد.

اگرچه افزایش سن و اختلالات تخمک گذاری می‌تواند در کنار کاهش توانایی باروری موجب بالا رفتن احتمال سقط جنین شود؛ اما به طور کلی این وضعیت در سن دقیق و خاصی رخ نمی‌دهد و بین افراد، متفاوت است. برای شناسایی میزان باروری زنان در هر سنی می‌توان از آزمایش‌های ذخیره تخمدانی کمک گرفت؛ ولی معمولاً محدوده سنی بالاتر از ۳۵ سال در زنان، یک بازه مؤثر در افزایش ناباروری به شمار می‌رود‌.

ذخیره تخمدانی به تعداد تخمک موجود در تخمدان زنان طی هر دوره زمانی اشاره دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد جنین دختر در هفته بیستم بارداری حدود ۷ میلیون فولیکول تخمک را نگهداری می‌کند که تا رسیدن به زمان تولد، به کمتر از ۱ میلیون می‌رسد. اگرچه این تعداد در نوزادان مختلف، متفاوت است؛ اما در هر حال این فولیکول‌ها به صورت ماهانه پس از بلوغ، در تعداد مشخصی آزاد می‌شود و تا رسیدن به سن معینی موسوم به سن یائسگی کاملاً به اتمام می‌رسد. باید گفت که از زمان رسیدن به بلوغ تا یائسگی، حدود ۴۰۰ فولیکول در قالب تخمک‌های بالغ شده آزاد می‌شود تا با ورود به رحم، آماده لقاح و باروری گردد.

آزمایش رزرو تخمدان به دو شیوه انجام می شود:

• آزمایش هورمونی
• سونوگرافی

زمانی که یک زوج قصد به تعویق انداختن زمان بارداری را دارند و برای مشاوره به پزشک مراجعه می کنند، اولین اقدام پزشک انجام آزمایش رزرو تخمدان است؛ چراکه پزشکان دریافته اند یکی از عمده ترین دلایل نازایی در زنان کمبود ذخیره تخمدان می باشد و به همین علت پزشک در وهله اول به بررسی رزرو تخمدان می پردازد. هدف از انجام آزمایش ذخیره تخمدان، بررسی میزان فولیکول های موجود در تخمدان فرد است. البته باید گفت که ذخیره تخمدان کم لزوماً عامل ناباروری نیست و در کنار آن عواملی همچون اختلالات اسپرم، مشکلات رحم و لوله‌های فالوپ به این موضوع دامن می‌زنند. لذا یکی از راه‌های پیشنهادی برای مقابله با کمبود تخمک، فریز آن برای بارداری در آینده است.

باید اشاره کرد که حجم مشخصی از ذخیره تخمدانی، باعث شانس باروری می شود و در صورت کاهش این مقدار لازم است که از داروهای تحریک تخمدان برای افزایش قدرت باروری استفاده نمود.

آزمایش AMH

هورمون AMH در بافت بیضه مردان و تخمدان زنان تولید می شود. میزان این هورمون تحت تأثیر عواملی نظیر سن و جنسیت می باشد. این هورمون توسط سلول های گرانولوزا در فولیکول های تخمدان آزاد می شود. بررسی این هورمون می تواند اطلاعات خوبی در زمینه مقدار رزرو تخمدان در اختیار پزشک قرار دهد. این هورمون در طول سیکل ماهیانه دارای نوسان اندکی است و به همین علت می توان این تست را در هر روز از سیکل انجام داد. در واقع، وجود هورمون AMH به تعادل هورمون‌های FSH و LH کمک می‌کند و فقدان آن باعث کاهش قدرت باروری و افزایش احتمال سقط جنین می‌شود. لذا تست هورمون AMH نقش مهمی در تخمین شانس باروری و میزان ذخیره تخمک دارد. ضمناً باید اشاره کرد که کاهش AMH موجب افت کیفیت تخمک‌ها نمی‌شود؛ اما به دلیل کم کردن میزان ذخیره تخمدان، کنترل و درمان آن بسیار مهم است‌.

در مورد آزمایش amh و کسب اطلاعات بیشتر، پیشنهاد می‌شود مطلب آزمایش AMH را مطالعه نمایید.

هورمون FSH

هورمون FSH نقش مهمی در سیستم تولید مثل ایفا می کند. این هورمون در زنان سبب رشد فولیکول ها و در آقایان سبب رشد غده جنسی برای تولید اسپرم می گردد. معمولاً آزمایش FSH در روز سوم قاعدگی انجام می شود، به همین علت توصیه می شود خانم هایی که قصد بارداری دارند در روز سوم قاعدگی به صورت ناشتا به آزمایشگاه مراجعه کنند. افزایش FSH در روز سوم پریودی، نشانه کاهش تخمک‌گذاری می‌باشد.

هورمون LH

هورمون LH توسط غده هیپوفیز تولید می شود. میزان این هورمون در زمان تخمک گذاری افزایش می یابد و به دنبال آن فولیکول رها می شود. لازم به ذکر است که برای انجام این آزمایش فرد باید ناشتا باشد.

هورمون پرولاکتین

هورمون پرولاکتین برای سلامت باروری زنان و مردان بسیار حائز اهمیت می باشد. این هورمون باعث می شود که زنان پس از زایمان برای تغذیه نوزاد خود شیر کافی داشته باشند؛ البته سطح بالا و غیر نرمال پرولاکتین باعث ناباروری می شود. مطلب اثر پرولاکتین بالا بر ناباروری می تواند در این زمینه اطلاعات خوبی در اختیار شما قرار دهد.

انجام تست هورمون پرولاکتین شرایط خاصی دارد که عبارتند از:

1. عدم مصرف پروتئین (شب قبل از آزمایش)
2. کنترل استرس و اضطراب
3. ناشتا بودن
4. انجام تست دو ساعت پس از بیدار شدن

تست تیروئید

میزان تیروئید بر روی میزان پرولاکتین و سایر هورمون ها تاثیرگذار است؛ به همین علت انجام این تست برای خانم هایی که قصد بارداری دارند توصیه می شود. لازم به یادآوری است که برای انجام این آزمایش فرد باید ناشتا باشد.

تست شمارش فولیکول آنترال

این تست، یک آزمایش مؤثر برای شمارش تعداد فولیکول‌های آنترال است که قطر ۲ الی ۹ میلیمتر دارند و در سونوگرافی واژینال دیده می‌شوند. تست شمارش فولیکول‌ها اغلب در روزهای دوم تا پنجم قاعدگی انجام می‌گیرد و شامل تست FSH در روز سوم نیز می‌شود.

تست چالش کلومیفن

طی این آزمایش با مصرف داروی «کلومیفن سیترات»، سطح استرادیول و FSH قبل از مصرف و میزان FSH نیز پس از مصرف دارو سنجیده می‌شود تا نحوه پاسخ‌دهی تخمدان‌ها به این دارو بررسی گردد. بالا بودن میزان این هورمون‌ها در هر مرحله، نشان از شانس حاملگی کمتر و پاسخ ضعیف‌تر به درمان‌های IVF یا القای تخمک‌گذاری دارد.

سونوگرافی تخمدان ها به دو صورت واژینال و از روی شکم انجام می شود. در مورد خانم هایی که چربی شکمی زیادی دارند قطعاً سونوگرافی واژینال مناسب تر است؛ چراکه این روش هم دید بهتری برای پزشک ایجاد می کند و هم می تواند اطلاعات بهتری را در اختیار پزشک قرار دهد. باید گفت آزمایش سونوگرافی واژینال یا تست AFC به عنوان روشی جهت اندازه‌گیری فولیکول‌ها توسط سونوگرافی داخل واژن، اغلب برای مواردی به کار می‌رود که سن بالا، سابقه خانوادگی، یائسگی زودرس، سابقه عمل جراحی روی تخمدان‌ها و… در فرد وجود داشته باشد. این تست همچون آزمایش AMH نقش مهمی در تعیین میزان ذخیره تخمدانی دارد و نتایج آن به عنوان یک پیش‌آگاهی، به اطلاع بانوان می‌رسد. به طور کلی سونوگرافی واژینال به نسبت سونوگرافی شکمی، سونوگرافی دقیق تری برای بررسی وضعیت فولیکول ها در تخمدان می باشد. با کمک سونوگرافی می توان وضعیت فولیکول های در حال رشد، سایز تخمدان و سایر عوامل دخیل در میزان رزرو تخمدان را مورد ارزیابی قرار داد.

اگرچه کاهش ذخیره تخمدان با علائم و نشانه‌های خاصی همراه نیست؛ اما می‌توان برخی تغییرات همچون کوتاه شدن دوره‌های پریودی، اختلال در بارداری و همچنین تأخیر یا قطع شدن قاعدگی را به عنوان نشانه ذخیره تخمدان کم قلمداد کرد و جهت تشخیص قطعی، آزمایش‌های مربوطه را انجام داد.

کاهش ذخیره تخمدان به علل مختلفی ایجاد می‌شود که افزایش سن بانوان، اصلی‌ترین عامل آن است. با این حال، دلایل و عوامل دیگری نیز در کم شدن ذخیره تخمدانی زنان نقش دارد که شامل مواردی نظیر ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی _همچون بیماری X شکننده_، استعمال دخانیات و مصرف سیگار، جراحی تخمدان، برخی درمان‌های تهاجمی مانند رادیوتراپی و شیمی‌درمانی، ابتلا به اوریون، بروز اندومتریوز، بیماری اتوایمیون و همچنین وقایع بدون دلیل (ایدیوپاتیک) می‌شود.

ذخیره تخمدان کم به تنهایی نمی تواند سبب ناباروری شود؛ به عبارت دیگر ذخیره تخمدان کم زمانی نگران کننده است که فرد در کنار آن دارای مشکلات انسداد لوله های رحمی، اختلالات رحم یا وجود مشکلات اسپرم در همسر باشد، در غیر این صورت فرد با ذخیره تخمدان حدود ۱ نیز می تواند به روش طبیعی باردار شود.

به همین علت علیرغم وجود یک ذخیره تخمدان خوب و وضعیت هورمونی عادی نمی توان گفت که فرد می تواند زمان بارداری را به تعویق بیندازد؛ چرا که عوامل دیگری نظیر چسبندگی لوله و مشکلات رحمی در خانم ها و همچنین اختلالات اسپرمی در آقایان نیز در ناباروری مؤثر است.

از این رو پزشک در مورد زوج هایی که قصد به تعویق انداختن بارداری دارند و دارای ذخیره تخمدان اندکی هستند، فریز کردن تخمک را پیشنهاد می دهد. در این روش با تحریک تخمدان، عمل تخمک کشی انجام شده و سپس این سلول جنسی در محیط فریز، نگهداری می شود. انجام این پروسه سبب می شود در صورتی که گذر زمان سبب اتمام ذخیره تخمدان فرد شد، پزشک بتواند با استفاده از تخمک فریز شده و اسپرم همسر برای لقاح خارج رحمی اقدام کند.

در کنار چنین اقداماتی لازم است زنان برای بهبود کیفیت تخمک‌های خود و افزایش شانس باروری، از روش‌هایی استفاده کنند که عبارتند از

• استفاده از مکمل DHEA برای افزایش سطح هورمونی به همین نام، باعث افزایش کیفیت تخمک و درمان مشکلات ذخیره تخمدان کم می‌شود.
• استفاده از مکمل Q10 به ویژه همراه با DHEA، انرژی مورد نیاز جهت فعالیت سلول‌ها را تأمین می‌کند و در کنار داروهای تحریک تخمدان حین درمان IVF، کیفیت تخمک‌ها را بالا می‌برد.
• مدیریت استرس به دلیل کنترل میزان ترشح هورمون‌های پرولاکتین و کورتیزول _مؤثر در توقف تخمک‌گذاری_، به افزایش قدرت باروری منجر می‌شود. در این راستا می‌توان از دوش آب گرم، مدیتیشن، یوگا، عبادت و… کمک گرفت.
• رژیم غذایی سالم شامل میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و مغزها و نیز سطح پایینی از نمک، چربی، شکر، کربوهیدرات و گوشت قرمز باعث افزایش کیفیت تخمک‌ها و سلامت کلی بدن می‌گردد.
• ترک سیگار و پرهیز از استعمال دخانیات، مانع از جهش ژنتیکی ناشی از برخی مواد شیمیایی و در نتیجه تغییر سطح باروری می‌شود.
• با نوشیدن روزانه ۸ لیوان آب و همچنین انجام ورزش‌های مناسب می‌توان به افزایش سطح اکسیژن بدن و گردش خون کمک کرد؛ چراکه بالا رفتن جریان خون، نقش مهمی در سلامت تخمک‌ها ایفا می‌کند.
• داشتن وزن مناسب و جلوگیری از اضافه وزن یا چاقی، اهمیت بسیاری در حفظ قدرت باروری و جلوگیری از افت کیفیت تخمک‌ها دارد. لذا بهتر است شاخص توده بدنی (BMI) خود را در محدوده ۱۸.۵ تا ۲۴.۹ نگه داشت.
• برای بانوان علاقه‌مند به بارداری در سال‌های آینده، امکان فریز تخمک برای مدتی طولانی وجود دارد. این کار موجب می‌شود که در صورت کاهش یا پایان یافتن ذخیره تخمدانی نیز شرایط باروری همچنان برای زن مهیا باشد.

زمانی که ذخیره تخمدان کم در کنار سایر اختلالات در دستگاه تولید مثل خانم یا آقا سبب ناباروری شود، انتخاب مرکز درمانی یکی از مؤثرترین عوامل در پروسه درمانی زوج محسوب می شود. به طور کلی میزان موفقیت عمل های کمک باروری حدود ۴۲ درصد می باشد و انتخاب مرکز درمانی اشتباه می تواند شانس موفقیت این روش ها را به شدت کاهش دهد.

این روزها مراکز درمان ناباروری در شهرهای مختلف نظیر تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و یزد وجود دارد. در این میان پژوهشکده علوم تولید مثل یزد به عنوان اولین مرکز درمان ناباروری در ایران، در حال حاضر با جذب زوج های نابارور از سراسر کشور و حتی کشورهای همسایه، به قطب درمان ناباروری در خاورمیانه تبدیل شده است. این مرکز توانسته با وجود تجهیزات پیشرفته و استفاده از تکنیک های روز دنیا توسط پزشکان کارآزموده ای نظیر پروفسور عباس افلاطونیان، دکتر راضیه دهقانی فیروزآبادی، دکتر لاله دهقان مروست و دکتر مریم افتخار با برترین مراکز درمان ناباروری در سراسر دنیا رقابت کند.

جهت رزرو نوبت بهترین مراکز و پزشکان درمان ناباروری در یزد کلیک کنید.

حال اگر شما یا یکی از نزدیکانتان تجربه‌ای در زمینه بارداری با ذخیره تخمدان کم دارید، با ما در میان بگذارید.