کوچک شدن بیضه؛ علت، علائم و روش های درمان

آتروفی بیضه چیست؟

بیضه‌ها ازجمله غده‌های مهم بدن مردان است که وظیفه‌ی تولید و ذخیره اسپرم و همچنین ترشح هورمون‌هایی نظیر تستوسترون را بر عهده دارد. این بخش از اندام مردان که خارج از بدن و درون کیسه‌ای به نام کیسه بیضه در پشت آلت تناسلی قرارگرفته، گاهی شروع به کوچک شدن می‌کند که به «آتروفی بیضه» معروف است. آتروفی بیضه یا کوچک شدن بیضه‌ مردان، در اثر عوامل و دلایل گوناگونی به وجود می‌آید که ازجمله آن‌ها باید به ویژگی‌های ژنتیکی، کهولت سن، بیماری، عفونت، شرایط خاص پزشکی، ضربه و تماس با برخی مواد سمی اشاره کرد. کوچک شدن بیضه در مردان را باید جدی گرفت؛ زیرا می تواند بر روی کمیت و کیفیت اسپرم تولیدی اثر گذاشته و منجر به ناباروری در مردان گردد.

آتروفی یا کوچک شدن بیضه‌ها، تغییراتی نظیر کاهش سطح تستوسترون بدن را به دنبال دارد که باعث کاهش توده عضلانی و پایین آمدن میزان میل جنسی می‌شود. این مشکل می‌تواند به دلیل تروما یا آسیب شدید به بیضه‌ها، برخی بیماری‌های مقاربتی همچون سفلیس و سوزاک، ابتلا به سل، اوریون، بروز عفونت‌های ویروسی در بیضه‌ها و… به وجود آید.

در این مقاله مطالعه می کنید:

• نشانه‌ها و علائم کوچک شدن بیضه
• نحوه بررسی اندازه بیضه
• اندازه طبیعی بیضه
• علت کوچک شدن بیضه
• عوارض کوچک شدن بیضه
• آیا کوچک بودن بیضه باعث ناباروری می شود؟
• روش های درمان کوچکی بیضه
• چه زمانی برای بررسی بیضه باید به پزشک مراجعه کرد؟ 
• بررسی اندازه بیضه نوزاد، چه اهمیتی دارد؟
• نقش اندازه بیضه‌ها در تولید تستوسترون و اسپرم
• سؤالات پرتکرار درباره اندازه بیضه ها

کوچک شدن بیضه‌ها یا آتروفی بیضه به‌عنوان یک اختلال مردانه، با علائم و نشانه‌هایی همراه است که با افزایش سن نیز شدت می‌یابد. ازجمله علائم آتروفی بیضه باید به موارد زیر اشاره کرد:

_علائم قبل از بلوغ شامل بزرگ شدن آلت تناسلی، عدم رشد مو در صورت، تب و حالت تهوع، التهاب پروستات و عدم رویش مو در ناحیه ژنیتال

_علائم بعد از بلوغ شامل کاهش یا توقف رشد مو در ناحیه ژنیتال و صورت، کاهش میل جنسی، حالت تهوع، تب، نرم شدن بیش‌ازحد بیضه‌ها، بروز مشکلات ناباروری و همچنین کاهش توده عضلانی

برای بررسی اندازه بیضه‌ها باید در ابتدا، پزشک از سبک زندگی فرد همچون عادت‌های تغذیه‌ای خاص و تاریخچه مشکلات جنسی وی مطلع شود. سپس با معاینه فیزیکی به بررسی بافت، شکل و میزان سفتی بیضه‌ها بپردازد. سونوگرافی بیضه‌ها، یکی از راه‌های معمول اندازه‌گیری بیضه‌ها و تعیین مشکلات آن است که با ثبت تصاویری به کمک امواج صوتی، بدون هیچ دردی به تشخیص اختلالات بیضه می‌پردازد. البته باید گفت راه‌های دیگری نیز جهت اندازه‌گیری بیضه‌ها وجود دارد که شامل استفاده از دستگاه ارکیدومتر می‌شود. این وسیله که چندین مهره بیضی‌شکل _مشابه بیضه مردان_ را در ابعاد مختلف دارد، به پزشک کمک می‌کند که اندازه بیضه را حس کند و سپس با یکی از مهره‌های ارکیدومتر تخمین بزند. تست سطح تستوسترون بدن و انجام آزمایش کامل خون نیز ازجمله آزمایش‌های تشخیصی است که طبق نظر پزشک، مورداستفاده قرار می‌گیرد.

اندازه بیضه‌ها در همه مردان یکسان نیست و به عوامل گوناگونی همچون ویژگی‌های جسمی و ژنتیکی فرد بستگی دارد؛ اما طول متوسط بیضه معمولاً بین ۴.۵ الی ۵ یا ۴.۵۷۲ الی ۵.۰۸ سانتی‌متر (۱.۸ الی ۲ اینچ) است که طول کمتر از ۳.۵ سانتی‌متر (حدود ۱.۵ اینچ) در بیضه‌ها، به‌عنوان ابعادی کوچک در نظر گرفته می‌شود.

تغییر کردن اندازه بیضه‌ها یک امر نسبتاً طبیعی و رایج در بسیاری از مردان است و علل مختلفی موجب این اتفاق می‌شود. درصورتی‌که علت کوچک شدن بیضه افزایش سن یا عوامل طبیعی دیگر باشد؛ این اتفاق به‌صورت آهسته و آرام‌آرام رخ می‌دهد و مشکلی هم برای سلامتی فرد به وجود نمی‌آورد. ازجمله دلایل کوچک شدن موقت بیضه‌ها هم باید کاهش دما و سرد شدن آن‌ها _مانند قرارگیری در معرض هوای سرد یا آب سرد_ را نام برد. به عبارتی، خنک شدن بیضه‌ها با جمع شدن عضله کروماتر همراه است که به نام «انقباض کرماستریک» شناخته می‌‌شود.

عوامل دیگری سبب کوچک شدن بیضه ها به صورت دائم می شود. این عوامل عبارتند از:

آسیب رسیدن به بیضه‌ ها

در برخی از موارد، وارد شدن ضربه به بیضه ها یا قرار گرفتن بیضه ها تحت فشار شدید، سبب کبودی یا آسیب های دیگری نظیر پیچ خوردگی بیضه می شود که این پیچ خوردگی کوچک شدن بیضه ها و یا آسیب به طناب اسپرماتیک را به دنبال دارد. البته لازم به ذکر است که آسیب به طناب اسپرماتیک یک اتفاق نادر است و در هر سنی امکان اتفاق افتادن آن وجود دارد.

بیماری های مختلف

برخی از بیماری ها نظیر ایدز، اضافه وزن، دیابت، بیماری های کلیوی و کبد و اختلالات خواب از علت های کوچک شدن بیضه ها هستند.

مصرف استروئیدها و داروها؛ علت اصلی کوچک شدن بیضه

مصرف بعضی دارو‌ها از علت اصلی کوچک شدن بیضه در مردان می‌باشد. بدین صورت که، برخی از داروها میزان تستوسترون بدن را کاهش داده و سبب کوچک شدن بیضه ها می شوند. مثلاً بسیاری از مردان از استروئیدهای آنابولیک مصنوعی به منظور عضله سازی سریع و بهبود عملکرد ورزشی استفاده می کنند و یا از دیگر داروهایی که سبب کوچک شدن بیضه ها می شوند، کورتیکواستروئیدها هستند که پزشک برای درمان بیماری هایی نظیر آسم، اگزما و آرتریت روماتوئید تجویز می کند.

بیضه نزول نکرده

ابتلا به اختلال بیضه نزول‌نکرده از دیگر علل شکل‌گیری بیضه‌های کوچک به شمار می‌رود. عدم نزول بیضه‌ها به‌عنوان یک بیماری مربوط به دوران جنینی، مانع از پایین آمدن بیضه‌ها و حرکت آن‌ها به درون کیسه بیضه می‌گردد که البته در اغلب موارد، با جراحی در دوران نوزادی قابل درمان می‌باشد.

بالا رفتن سن

بالا رفتن سن و پیر شدن، به‌طور طبیعی کوچک شدن بیضه‌ها را به دنبال می‌آورد. درواقع با افزایش سن در مردان، آندروپوز رخ می‌دهد که به دنبال آن سطح تستوسترون کاهش می‌یابد و بدین ترتیب آتروفی بیضه شکل می‌گیرد.

واریکوسل و کوچک شدن بیضه ها

بیماری واریکوسل با افزایش دمای بیضه و اختلال در عملکرد آن، موجب واریس ورید بیضه می‌گردد و اغلب در بیضه چپ مشاهده می‌شود. اگر شریان بیضه‌ی مبتلا به واریکوسل حین عمل قطع شود، عدم خون‌رسانی به بیضه باعث کوچک شدن آن می‌گردد و معمولاً قابل‌برگشت و جبران نیست.

پیچ خوردن بیضه

پیچ خوردن یا پیچش بیضه به‌عنوان یک مشکل اورژانسی، در اثر پیچ خوردن طناب بیضه به وجود می‌آید. این اختلال در صورت عدم درمان فوری، طی ۴ ساعت موجب مرگ بیضه می‌شود و آتروفی را به دنبال می‌آورد.

مصرف الکل

مصرف الکل و نوشیدنی‌های الکلی هم با کاهش هورمون تستوسترون در بدن مردان، آتروفی بیضه را به وجود می‌آورد‌.

اورکیت یا عفونت بیضه

ابتلا به اورکیت یا عفونت و التهاب بیضه، با کوچک کردن بیضه‌ها باعث مشکلات باروری می‌شود و علائمی نظیر درد و تورم بیضه‌ها، حالت تهوع و استفراغ را به دنبال می‌آورد‌. اورکیت ناشی از ویروس اوریون که معمولاً پس از بلوغ هم رخ می‌دهد، حدود ۳ الی ۴ روز بعد بروز بیماری اوریون آغاز می‌شود‌. اورکیت عفونی هم اغلب در مبتلایان به عفونت مجاری ادراری و همچنین به دنبال بیماری‌های مقاربتی نظیر کلامیدیا و گنوره شکل می‌گیرد.

تحقیقات نشان می دهد که کوچک بودن بیضه ها سبب بروز عوارضی نظیر موارد زیر می شود:

• کاهش کیفیت و کمیت اسپرم

کوچک بودن بیضه ها باعث کاهش تعداد، تحرک و کیفیت اسپرم می شود و پایین بودن کیفیت و کمیت اسپرم تأثیر مستقیمی بر بروز اختلالات ناباروری دارد.

• عدم تعادل هورمون ها

کوچک بودن بیضه ها سبب بر هم خوردن تعادل هورمون ها بویژه تستوسترون می شود. کاهش تستوسترون باعث می شود بدن توانایی کنترل میزان استروژن تولیدی بدن را نداشته باشد که این موضوع سبب افزایش ویژگی های زنانه در مرد می شود. از جمله علائم کاهش تستوسترون در بدن شامل ناباروری، مشکلات نعوظ و پروستات، خطر سکته مغزی، رشد چربی در ناحیه سینه و… می شود.

همچنین از دیگر اثرات کوچک بودن بیضه مواردی نظیر کمبود انرژی، ناباروری، افزایش وزن، تحلیل رفتن توده عضلانی، کاهش میل جنسی و… می باشد.

قبلاً اشاره شد که یکی از عوارض و پیامدهای کوچک شدن بیضه مردان، ایجاد مشکلات ناباروری در آن‌ها است که به وضعیت اسپرم‌ها مربوط می‌شود. از طرفی طبق مطالعات و تحقیقات، تعداد اسپرم‌ها رابطه مستقیمی با اندازه بیضه‌ها دارد. به عبارتی مردان دارای بیضه‌های کوچک‌تر، اسپرم کمتری نسبت به دیگر افراد تولید می‌کنند؛ بنابراین همین موضوع روی کاهش قدرت و کیفیت باروری آن‌ها اثر می‌گذارد.

با توجه به این‌که اندازه بیضه‌ها در مردان دارای طیف بسیار گسترده‌ای است، تولید مناسب تستوسترون و اسپرم نیز معمولاً بدون مشکل انجام می‌شود و اختلالی ایجاد نمی‌کند. البته طبق بعضی تحقیقات، بزرگ‌تر بودن بیضه‌ها می‌تواند سطح بالاتری از اسپرم و تستوسترون را تولید نماید. این در حالی است که ابتلا به بیماری‌هایی نظیر کلاین فلتر _ناشی از کروموزوم اضافی X_ با علائمی نظیر بیضه‌های کوچک و کم‌تحرک، رشد بافت پستان، صورت و بدن بدون مو و… باعث اختلال در تولید تستوسترون و عملکرد اسپرم می‌شود و مشکلات ناباروری را پدید می‌آورد.

به‌طورکلی، کاهش سطح تستوسترون با عنوان هیپوگنادیسم، دارای علائمی همچون کم‌مو بودن بدن و صورت، بیضه‌های کوچک‌تر از اندازه متوسط، رشد بافت پستان و دیگر علائم مشابه کلاین فلتر می‌باشد که با درمان جایگزینی تستوسترون قابل‌رفع است.

مطابق مطالعات صورت گرفته می‌توان گفت که داشتن تغذیه سالم و مراقبت‌های مداوم از وضعیت بیضه‌ها، کمک زیادی به رفع مشکلات و بیماری‌های آن می‌نماید.

به‌طورکلی، در صورت مشاهده علائمی نظیر التهاب و ورم بیضه، احساس درد هنگام دفع ادرار، احساس درد در داخل یا اطراف بیضه‌ها، خروج ترشحات غیرمعمول از آلت تناسلی، احساس درد در پایین شکم یا کمر، حساسیت به لمس در بافت سینه و… باید به پزشک مراجعه کرد.

پزشک برای درمان آتروفی بیضه‌ با توجه به علت کوچک شدن بیضه، داروهای مختلفی تجویز می کند. بطور کلی روش های رایج برای بزرگ شدن بیضه ها عبارتست از:

• ایجاد تعادل در برنامه خواب روزانه
• کسب اطلاعات در مورد عوارض داروهای مصرفی
• مراجعه به پزشک در صورت آسیب دیدن بیضه ها
• مراجعه به پزشک جهت ایجاد تعادل هورمونی در بدن
• مصرف آنتی‌بیوتیک درصورت علت عفونی کوچک بودن بیضه‌ها
• تغییر و بهبود سبک زندگی مانند قطع مصرف الکل
• جراحی درصورت وجود مشکلاتی همچون تورشن یا پیچ‌خوردگی بیضه
• تشخیص زودهنگام عارضه‌هایی مانند آتروفی بیضه و درمان به‌موقع آن‌ها

یکی از بهترین راه‌های جلوگیری از بروز آتروفی یا تشخیص زودهنگام کوچک بودن بیضه‌ها، بررسی و معاینه بیضه نوزادان پسر از بدو تولد توسط پزشک اطفال است. با این کار می‌توان هرگونه مشکلی در بیضه‌های نوزاد را شناسایی کرد و ضمن درمان به‌موقع در همان زمان، از خطرات احتمالی نظیر عقیم شدن و ناباروری در آینده جلوگیری نمود. امروزه حتی می‌توان اندازه بیضه‌های نوزاد و تغییرات آن را پیش از تولد، با کمک سونوگرافی تعیین کرد.

نکته پایانی

با توجه به اهمیت بالای بیضه ها در فعالیت های جنسی مردان و حتی زندگی روزمره آنها، باید به این نکته توجه داشت که افراد به صورت منظم و دوره‌ای اندازه و شکل بیضه ها را بررسی و ارزیابی کنند و درصورت مشاهده هرگونه مشکل با توجه به موارد ذکر شده سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنند تا علت کوچک بیضه بررسی گردد. به این نکته نیز توجه داشته باشید که تغییر سبک زندگی مانند ترک دخانیات معمولا نخستین درمانی است که برای مشکل کوچک شدن بیضه توصیه می‌شود. همچنین رعایت رژیم غذایی مناسب و متعادل با ورزش منظم به درمان بیضه کوچک کمک می‌کند.

زمان رشد بیضه‌ها تا چه سنی است؟

بیضه‌ها معمولاً به‌طور پیوسته رشد می‌کنند و رشد آن‌ها به‌ویژه تا زمان بلوغ ادامه می‌یابد. بیضه یک نوزاد پسر در بدو تولد حدود ۱ سانتی‌متر مکعب است که اغلب تا سن ۸ سالگی به همان مقدار باقی می‌ماند؛ اما پس از آن دوباره به رشد خود ادامه می‌دهد و با رسیدن به سن بلوغ، رشد موهای اطراف دستگاه تناسلی و ناحیه اسکروتوم (کیسه بیضه) آغاز می‌شود. باید دانست که باوجود سرعت یکسان رشد هردو بیضه، گاهی یکی از آن‌ها کمی بزرگ‌تر و طولانی‌تر از دیگری رشد می‌کند و در نهایت نیز، یکی از بیضه‌ها کمی پایین‌تر از دیگری قرار می‌گیرد.

شل شدن بیضه ها نشانه چیست؟

گرما یکی از عوامل اصلی شل شدن پوست کیسه بیضه است که کمک می‌کند تا هرنوع توده یا موارد غیرمعمول در ناحیه بیضه راحت‌تر شناسایی گردد. به‌طورکلی، شل شدن بیضه‌ها علامت خطرناکی به شمار نمی‌آید؛ اما درصورت همراه شدن با علائم دیگری نظیر درد پروستات یا درد در یک طرفه بیضه، باید به پزشک مراجعه نمود.

آیا اندازه بیضه ها یکسان است؟

همان‌طور که اشاره شد، اغلب یکی از بیضه‌ها کمی بزرگ‌تر از دیگری به نظر می‌رسد که عاملی جدی محسوب نمی‌شود؛ بااین‌حال، هرگونه تغییر در ابعاد و شکل یک یا دو بیضه باید به اطلاع پزشک رسانده شود. ضمناً مشاهده علائمی مانند درد و تورم در بیضه‌ها نیز ممکن است از نشانه‌های سرطان بیضه یا پیچش بیضه ناشی از پیچ‌خوردگی بند ناف (بند اسپرماتیک) باشد.