مراقبت های قبل و بعد از انتقال جنین

در درمان ناباروری به روش آی وی اف، پس از عمل تخمک کشی و بارور شدن تخمک ها، عمل انتقال جنین به رحم توسط پزشک متخصص انجام می شود. اغلب پزشک در فاصله بین روز دوم تا پنجم پس از عمل تخمک کشی، بین یک تا سه تخمک بارور شده (جنین) به داخل رحم انتقال می دهد. زوج های نابارور درگیر پروسه آی وی اف، عموما به دنبال دستورالعمل ها و راه کارهایی هستند که عمل انتقال جنین آن ها با موفقیت بیشتری انجام شود و در ادامه لانه گزینی موفق و بارداری محقق گردد. مراقبت های قبل و بعد از انتقال جنین و تاثیر تغذیه بر آن، یکی از دغدغه ها و سوالات پرتکرار است که در ادامه به آن پاسخ می دهیم.

در ابتدا باید طی تاریخ مشخصی، تحریک تخمک‌گذاری و فرآیند تخمک‌کشی یا پانکچر انجام شود؛ سپس نمونه اسپرم مرد نیز دریافت و جهت لقاح با تخمک آماده می‌گردد. بر حسب سن مادر و سایر شرایط زوج، تعداد تخمک‌های موردنظر جهت انتقال در نظر گرفته می‌شود تا شانس وقوع بارداری را افزایش دهد؛ هرچند احتمال موفقیت درمان در زنان با سن پایین، بیشتر از سایر بانوان است. درصورت فریز بودن جنین‌ها، تعداد رویان لازم در روز انتقال از حالت انجماد خارج می‌شود. برای انتقال جنین‌های یخ‌زدایی‌شده به رحم، پزشک از لوله باریکی تحت عنوان کاتتر همراه با سونوگرافی بهره می‌برد که فرآیندی ساده و بدون درد است و معمولاً به آرام‌بخش نیازی ندارد. با پایان فرآیند انتقال، فرد می‌تواند مرکز درمان را ترک کند و پس از ۳۶ ساعت فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرد. نهایتاً جهت اطمینان از وقوع بارداری، حدود ۲ هفته پس از انتقال یک تست حاملگی انجام می‌شود که نتیجه درمان را مشخص نماید.

در برخی از موارد به دلایلی نظیر تشکیل نشدن جنین در آزمایشگاه، مناسب نبودن سایز آندومتر، تجمع مایع درون شکم (تحریک بیش از حد تخمدان) و یا بر اساس نظر پزشک مربوطه، انتقال جنین به رحم انجام نمی شود. در صورتی که انتقال صورت نگیرد ولی جنین ها دارای کیفیت مناسبی باشند و فریز شوند، فرد باید حداقل دو ماه بعد (دو تا سه روز قبل از شروع قاعدگی) برای انجام عمل انتقال مراجعه نماید. برای انجام عمل کاشت جنین نیازی به ناشتا بودن نیست ولی باید مایعات به مقداری آشامیده شود که مثانه به حالت نیمه پر باشد. همچنین توصیه می شود شب قبل از عمل انتقال حتماً دوش گرفته شود. همچنین لازم است پیش از اقدام به فرآیند تخمک‌کشی و انتقال جنین، سابقه ابتلا به بیماری یا مصرف هرنوع دارو را به اطلاع پزشک رساند.

نیاز نیست فرد استراحت مطلق بعد از انتقال جنین داشته باشد بلکه می تواند فعالیت روزانه خود را انجام دهد. البته از آنجایی که ممکن است اندازه تخمدان ها هنوز از سایز طبیعی خود بزرگتر باشد توصیه می شود از انجام فعالیت شدید خودداری شود. در صورت بروز درد شدید یا متوسط مراجعه به پزشک ضروری است. در این شرایط پزشک عواملی نظیر چرخش تخمدان، سندروم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) و عفونت را مورد بررسی قرار می دهد.

حدود ۱۴ تا ۱۶ روز پس از انتقال جنین، فرد می تواند جهت انجام تست بارداری اقدام نماید. این روش دقیق ترین نتیجه بارداری یا عدم بارداری را اعلام می کند. به عبارتی دیگر، آزمایش خون حاملگی با دوبار تکرار به فاصله ۲ یا ۳ روز از یکدیگر انجام می‌شود که درصورت مثبت شدن نتیجه، سونوگرافی ۱۰ روز پس از آزمایش صورت می‌گیرد و مصرف داروهای تجویزی هم باید تا ۳ الی ۳.۵ ماهگی ادامه یابد. البته منفی شدن جواب هر دو آزمایش، نشان‌دهنده عدم وقوع حاملگی می‌باشد که باید با مشورت پزشک مصرف داروها را قطع کرد و با قاعدگی مجدد، جهت ادامه درمان مراجعه نمود.

• وجود ترشحات شفاف یا خون پس از عمل انتقال
• ورم و حساس شدن سینه
• نفخ خفیف
• یبوست
• گرفتگی خفیف عضلات

توصیه می شود تا سه روز پس از انتقال جنین فریز شده استراحت نسبی داشته باشید و از انجام فعالیت های سنگین و یا بازگشت به محل کار تا ۲۴ ساعت پس از انتقال خودداری کنید. افراد می توانند ۴۸ ساعت پس از انتقال استحمام کنند. البته به هیچ وجه نیاز به استراحت مطلق، استفاده از ویلچر برای جابجایی، استفاده از توالت فرنگی برای اجابت مزاج و یا حتی خوابیدن در وضعیتی خاص (مثلاً قرار دادن پاها بالاتر از بدن) نمی باشد. لازم به ذکر است از دست رفتن جنین بر اثر سرفه یا عطسه شدید پس از انتقال جنین، از نظر علمی امکان پذیر نمی باشد. ز آنجایی که جنین معمولاً تا ۳ روز در رحم طول می‌کشد تا به درون اندومتر نفوذ کند؛ لذا به بیماران توصیه می شود سه روز پس از انتقال به زندگی عادی خود بازگردند و فعالیت روزمره خود را انجام دهند. حتی بیماران ۳ روز پس از انتقال می توانند به مسافرت بروند.

بطور کلی افراد باید پس از انتقال جنین تا زمان شنیده شدن ضربان قلب جنین در سونوگرافی موارد زیر را رعایت کنند:

• عدم استفاده از دوش واژینال یا تامپون
• پرهیز از رابطه جنسی تا چند روز پس از انتقال
• پرهیز از فعالیت فیزیکی سنگین و فعالیت ورزشی مانند بلند کردن وزنه، خم شدن و حرکات چرخشی
• پرهیز از بلند کردن و هل دادن اجسام سنگین و فعالیت شدید حتی در منزل به‌منظور جلوگیری از پیچ‌خوردگی تخمدان و کاهش تحریک انقباضات رحمی
• اجتناب از دخانیات و الکل
• پرهیز از حمام آفتاب، سونای گرم، وان آب داغ و جکوزی
• مصرف داروهای تجویز شده به صورت منظم و پرهیز از مصرف یا قطع خودسرانه دارو
• مصرف روزانه ۴۰۰ الی ۱۰۰۰ میکروگرم اسیدفولیک جهت جلوگیری از اختلال ستون فقرات و آسیب مغزی جنین برای زنان بدون اضافه ‌وزن و بدون سابقه حاملگی جنین با نقص لوله عصبی
• حفظ آرامش و تفکر مثبت در روزهای پس از انتقال جنین و دوری از استرس تا انجام تست بارداری و عدم ناامیدی درصورت منفی شدن نتیجه آزمایش
• استفاده از کمپرس آب گرم و ماساژ محل تزریق پروژسترون جهت پیشگیری از تشکیل آبسه
• عدم نگرانی درخصوص ترشحات سفیدرنگ واژینال پس از استعمال شیاف درصورت عدم وجود سوزش، خارش، بوی بد و علائم عفونی

همان‌طور که ذکر شد، شیوه خوابیدن پس از کاشت جنین اثری روی نتایج عمل و نحوه لانه‌گزینی نمی‌گذارد و بنابراین اهمیت زیادی ندارد. با این حال، خانم‌ها باید تلاش کنند که خواب راحت و مناسبی طی این دوران داشته باشند. برخی از راه‌های بهبود کیفیت خواب پس از انتقال جنین عبارتند از:

• دوش آب گرم پیش از خواب
• عدم نوشیدن قهوه و چای طی ۴ تا ۶ ساعت قبل از خواب
• دمای مناسب اتاق خواب بین ۱۶ تا ۱۹ درجه سلسیوس
• دوری از تلفن همراه، لپ‌تاپ و تلویزیون قبل خواب
• فاصله ۲ تا ۳ ساعته بین خوردن شام و خوابیدن
• قرار دادن اسطوخودوس در اتاق خواب
• گوش دادن به موسیقی‌های آرام

برای افزایش میزان موفقیت آی وی اف، رعایت رژیم غذایی خاصی پس از انتقال جنین ضروری نیست و افراد مجاز به مصرف انواع مواد غذایی سالم و متعادل می باشند؛ البته بهتر است برای جلوگیری از بروز یبوست مصرف مواد غذایی ملین، میوه ها و سبزیجات تازه را افزایش دهند. همچنین باید دانست که شانس موفقیت IVF در زنان با BMI کمتر از ۲۰ یا بیشتر از ۳۵، پایین است و بنابراین حفظ وزن اهمیت زیادی دارد. در برخی از موارد بعضی از مادران ملزم به رعایت رژیم غذایی خاص هستند که برای دریافت این رژیم توصیه می شود به متخصص تغذیه مراجعه شود.

تغذیه کامل بعد از انتقال جنین فریز شده شامل موارد زیر می باشد:

• سبزیجات و میوه ها از طیف رنگی متنوع
• منابع غنی ویتامین E نظیر دانه آفتابگردان
• منابع غنی روی نظیر کنجد
• منابع امگا ۳ نظیر گردو
• فرآورده های شیری پاستوریزه
• پرهیز از مصرف کافئین نظیر چای و قهوه
• نوشیدن روزانه ۴ تا ۵ لیوان آب
• پرهیز از مصرف روغن های جامد و مواد غذایی تهیه شده از این روغن ها
• پرهیز از مصرف غذاهایی که فرد نسبت به آن ها حساسیت دارد

قطعی ترین نتیجه بارداری یا عدم بارداری، از طریق آزمایش بارداری مشخص می گردد. این آزمایش دو هفته پس از انتقال جنین انجام می شود؛ البته اغلب افراد در مدت این دو هفته علائمی نظیر بارداری طبیعی را مشاهده می کنند که عبارتند از:

• تب بعد از انتقال جنین
• درد لانه گزینی همراه با احساس خارش و گرفتگی در رحم
• لکه بینی لانه گزینی
• بالا ماندن دمای بدن
• تأخیر قاعدگی
• درد و حساس شدن سینه ها
• ضعف و خستگی بعد از انتقال جنین
• تهوع
• گر گرفتگی و یا احساس ناخوشایند نسبت به غذاها

موفقیت انتقال جنین در درمان ناباروری به روش آی وی اف به عوامل متعددی نظیر کیفیت سلول های جنسی، سلامت رحم و سبک زندگی بستگی دارد؛ البته تکرار عمل IVF سبب افزایش درصد موفقیت در این عمل می شود.

رعایت نکات زیر می تواند میزان موفقیت عمل آی وی اف را افزایش دهد:

• رژیم غذایی سالم شامل میوه، سبزیجات و غلات کامل
• در صورت مصرف لبنیات، از لبنیات پرچرب نظیر شیر، ماست و پنیر استفاده شود.
• نوشیدن آب فراوان
• مصرف پروتئین کافی
• استفاده از مکمل های مولتی ویتامین (تحت نظر پزشک)
• آموختن و به کارگیری راه های کنترل استرس

حضور پزشکانی مجرب همانند دکتر عباس افلاطونیان، هزینه مناسب درمان و امکانات و تجهیزات مدرن توانسته است یزد را به قطب درمان ناباروری ایران تبدیل کند. پژوهشکده علوم تولید مثل یزد، یک مرکز تک تخصصی ویژه برای انجام روش های درمان ناباروری است که پذیرای زوج های نابارور از سراسر کشور و حتی سایر کشورها می باشد.

برای رزرو نوبت بهترین پزشکان درمان ناباروری دکمه زیر را کلیک کنید.

شرایط مسافرت بعد از انتقال جنین چیست؟

مسافرت بعد از انتقال جنین به‌ویژه با وسایل ایمن‌تری همچون قطار هیچ‌گونه منعی ندارد؛ اما درصورت سفر طولانی‌مدت با ماشین و اتوبوس و… باید خانم هر ۱ ساعت یک‌بار پیاده شود، کمی پیاده‌روی کند و اندکی مایعات بنوشد. ضمناً بانوان توجه کنند که پس از انتقال جنین، سفر به کشورهایی با امکان شیوع عفونت‌های خاص همچون ویروس زیکا خطرناک می‌باشد.

آیا می توان بعد از انتقال جنین به حمام رفت؟

همان‌طور که اشاره شد، استحمام پس از انتقال جنین ممنوعیتی ندارد؛ اما باید از حمام با آب بسیار گرم یا سونا و جکوزی و وان آب داغ پرهیز کرد.

آیا انتقال جنین درد دارد؟

خیر؛ از آنجایی که انتقال جنین تحت بیهوشی و استفاده از داروهای آرامبخش انجام می‌شود، فرد هیچ دردی را احساس نخواهد کرد.

آیا می توان بعد از انتقال جنین ورزش کرد؟

همان‌گونه که ذکر شد، صرفاً انجام ورزش‌های سنگین همچون دویدن در روزهای اولیه پس از انتقال جنین باید ترک شود تا از خطر آسیب‌دیدگی جنین و عدم لانه‌گزینی جلوگیری گردد. به عبارت دیگر، ورزش‌هایی همچون دو با ایجاد اختلال در جریان خون از رحم به دیگر اعضا، موجب اشکال در ضخیم شدن اندومتر رحم می‌شود. با این حال، توصیه می‌شود بانوان _به‌ویژه زنانی که قبل از بارداری به‌طور منظم ورزش می‌کردند_، فعالیت‌های سبک‌تری مانند پیاده‌روی را همچنان ادامه دهند.