مراقبت های لازم پس از هیستروسکوپی

هیستروسکوپی (Hysteroscopy) یکی از روش‌های رایج برای تشخیص و درمان برخی بیماری‌های داخلی زنان به کمک آندوسکوپ است که امکان یافتن مشکلاتی نظیر خونریزی غیرطبیعی رحم، چسبندگی رحم و... را فراهم می‌کند. این تکنیک پزشکی در موارد بسیاری برای رفع ناهنجاری‌های رحم و توده‌های رحمی (نظیر پولیپ، فیبروم و...) به کار می‌رود و ممکن است برای برداشتن و خارج کردن رحم نیز استفاده شود.

با توجه به تهاجمی بودن هیستروسکوپی و عوارض احتمالی ناشی از آن، در پیش گرفتن اقدامات و مراقبت‌هایی پس از هیستروسکوپی به افزایش شانس موفقیت آن کمک خواهد کرد. در ادامه، مهم‌ترین نکات مراقبتی بعد از عمل هیستروسکوپی و عوارض ناشی از آن بررسی می‌شود.

موارد استفاده از تکنیک هیستروسکوپی

از هیستروسکوپی برای تشخیص و درمان بیماری‌های مختلفی استفاده می‌شود که برخی از مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

خونریزی غیرطبیعی

گاهی ممکن است خانم‌ها با خونریزی‌های غیرعادی و بدون علتی مواجه شوند که شناسایی عامل آن‌ها فقط با روش‌های پزشکی نظیر هیستروسکوپی امکان‌پذیر است. پزشک متخصص زنان و زایمان می‌تواند به کمک هیستروسکوپی، علت خونریزی از قبیل تومورهای خوش‌خیم و بدخیم را شناسایی و آن‌ها را درمان کند. لازم به ذکر است که تومورهای بزرگ به دلیل جلوگیری از گسترش رحم در دوران بارداری، موجب سقط جنین می‌شوند و درمان به‌موقع آن‌ها اهمیت زیادی دارد.

چسبندگی رحم

چسبندگی دیواره رحم که اغلب مشکلاتی نظیر کم شدن دفعات قاعدگی، بی‌نظمی شدید پریود، سقط جنین و مشکلات ناباروری را به دنبال دارد، به کمک عمل هیستروسکوپی قابل تشخیص و درمان است. باید دانست گاهی علت چسبندگی‌های رحمی مربوط به آسیب‌های ناشی از حذف فیبروم‌های قبلی، تمیز کردن‌های مکرر، التهاب شدید رحمی و... می‌باشد.

بیشتر بخوانید: کدام از انواع رحم باعث ناباروری می‌شود؟

ناهنجاری مادرزادی رحمی

ناهنجاری‌های مادرزادی رحمی، طیف وسیعی از مشکلات رحم را در بر می‌گیرند که در اثر اختلالات ژنتیکی یا بیماری‌های مختلف به وجود می‌آیند. بیشتر ناهنجاری‌های رحم با ایجاد اختلال در فرایند بارداری موجب نقص در نوزاد یا سقط جنین می‌شوند؛ اما برخی از آن‌ها را می‌توان توسط هیستروسکوپی درمان کرد. به عنوان مثال، بازسازی حفره رحم و در نتیجه جلوگیری از بارداری ناقص یا سقط جنین، به کمک جراحی هیستروسکوپی امکان‌پذیر است.

حذف IUD

در موارد نادری که پزشک قصد یافتن و حذف IUD داخل رحمی را داشته باشد، ممکن است جفت قطع شود یا بخشی از آی یو دی در بدن باقی بماند. در چنین شرایطی بهتر است از روش هیستروسکوپی برای خارج‌سازی IUD استفاده کرد.

نکات و اقدامات لازم قبل از هیستروسکوپی

قبل از انجام عمل هیستروسکوپی باید اقدامات و مراقبت‌هایی را انجام داد که شامل موارد زیر است:

• خودداری از خوردن و آشامیدن (ناشتا بودن) طی ۶ تا ۸ ساعت مانده به عمل
• قطع مصرف آسپرین (در صورت استفاده) از یک هفته مانده به عمل
• مصرف آب بسیار کم برای خوردن داروهای ضروری نظیر داروی فشار خون و...
• حضور در بیمارستان یا کلینیک از ۲ ساعت مانده به عمل برای بستری شدن
• پاک کردن لاک ناخن در صورت وجود
• تجویز آنتی‌بیوتیک توسط کادر پرستاری برای جلوگیری از خطر عفونت
• اطلاع دادن به پرستاران درخصوص هرگونه حساسیت یا آلرژی بیمار

شایع ترین علائم بعد از هیستروسکوپی

توجه به علائم و مشکلات احتمالی بعد از هیستروسکوپی، به تشخیص و درمان زودهنگام آن‌ها کمک خواهد کرد. در واقع بسته به علت استفاده از هیستروسکوپی (تشخیصی یا درمانی)، نوع بیهوشی (بیهوشی عمومی یا بی‌حسی و...)، میزان تهاجمی بودن یا شدت عمل جراحی و... می‌بایست اقدامات و مراقبت‌های مختلفی را پس از انجام هیستروسکوپی در پیش گرفت.

معمولاً با اتمام عمل و انتقال بیمار به بخش، پزشک شرایط عمومی بیمار را می‌سنجد و مواردی نظیر فشار خون، نبض و تنفس او را تا رسیدن به حالت ثبات اندازه‌گیری می‌کند. از آن‌جایی که در بسیاری از موارد، هیستروسکوپی به صورت سرپایی انجام می‌شود، فرد نیاز به بستری طولانی‌مدت ندارد.

علائم و نشانه‌هایی نظیر احساس درد و وجود گاز در دستگاه گوارش (به دلیل گاز وارد‌شده به لگن حین عمل) و همچنین لکه‌بینی، خونریزی اندک، سرگیجه و احساس گیج بودن، احساس درد روی شانه (کتف) و بالای شکم، گرفتگی عضلانی و... به مدت ۲۴ ساعت پس از هیستروکوپی طبیعی است. اما بهتر است علائمی نظیر درد شدید شکم، تب، ترشحات زیاد واژن، خونریزی شدید واژینال و احساس گرفتگی با گذشت یک یا دو روز از عمل را به پزشک گزارش کرد.

به منظور کاهش درد می‌توان از داروهای تجویزشده و مسکن‌های بی‌خطر استفاده کرد؛ اما از آن‌جایی که مصرف برخی داروها نظیر آسپرین می‌تواند خطر خونریزی را افزایش دهد، باید حتماً طبق دستورالعمل پزشک به سراغ داروهای ضددرد و مسکن رفت.

اقدامات و مراقبت های پس از هیستروسکوپی

پس از هیستروسکوپی می‌بایست اقدامات و مراقبت‌هایی را در پیش گرفت که علاوه بر تسریع روند بهبود، موجب کاهش خطر بروز عوارض احتمالی شود. این اقدامات شامل موارد زیر است:

مراقبت های فردی

به دلیل استفاده از ابزاری برای باز نگه داشتن دهانه رحم و ورود وسایلی جهت رؤیت و جراحی بیماری در رحم، احتمال عفونت ناشی از باکتری‌ها وجود دارد. لذا می‌بایست پس از هیستروسکوپی و تا پایان مدت مقرر، آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر داروهای تجویزشده را به‌طور منظم مصرف کرد. همچنین می‌بایست تا ۲ هفته پس از عمل هیستروسکوپی، از اقداماتی مانند استفاده از تامپون واژینال، انجام رابطه زناشویی، نشستن در وان، رفتن به استخر و انجام دوش واژینال خودداری نمود.

مصرف داروهای هورمونی

در موارد خاصی نظیر عمل متروپلاستی (Metroplasty) حین هیستروسکوپی، برای پیشگیری از چسبندگی داخل رحمی ممکن است تعدادی داروی هورمونی برای فرد تجویز شود. مصرف منظم این داروها اهمیت زیادی در کنترل بیماری و عوارض احتمالی هیستروسکوپی دارد و ازاین‌رو باید پیش از تمام شدن داروهای هورمونی نیز برای چکاپ مجدد و تمدید آن‌ها (در صورت نیاز) به پزشک مراجعه کرد.

کنترل خونریزی

مشاهده مقدار کمی خونریزی پس از هیستروسکوپی طبیعی است و اغلب ناشی از ورود ابزار پزشکی به رحم می‌باشد. این خونریزی به‌صورت خودبه‌خود و ظرف مدت کوتاهی متوقف می‌گردد؛ اما ادامه یافتن خونریزی و حجم زیاد آن (بیش از یک قاعدگی نرمال) باید به پزشک گزارش شود. البته به این نکته نیز باید توجه کرد که احتمال وقوع زودتر یا دیرتر قاعدگی بعدی (پس از هیستروسکوپی) وجود دارد و این تأخیر ممکن است بین چند روز تا چند ماه باشد.

خودداری از فعالیت ها و ورزش های سنگین

احساس خستگی در پی انجام فعالیت‌های روزمره، یکی دیگر از عوارض موقت ناشی از بیهوشی حین هیستروسکوپی است که جای نگرانی ندارد. بهتر است به محض احساس خستگی به استراحت پرداخت و شب‌ها خواب کافی داشت.

همچنین توصیه می‌شود بیماران تا یک هفته پس از هیستروسکوپی از انجام فعالیت‌های شدید و ورزش‌های سنگین خودداری کنند و صرفاً به کارهای روزمره خود بپردازند. البته برخی افراد نیز به تشخیص پزشک، باید به مدت یک روز از کارهای روزمره خودداری کنند و استراحت مطلق داشته باشند.

کنترل درد

درد و کرامپ خفیف در شکم یا لگن (همچون دردهای قاعدگی)، از پیامدهای رایج هیستروسکوپی می‌باشد که اغلب به صورت خودبه‌خود بعد از چند روز برطرف می‌شود و ممکن است پزشک برای تسکین آن‌ها، مسکن‌هایی نظیر پاراستامول (Paracetamol)، ایبوپروفن (Ibuprofen)، استامینوفن یا ادوالژین (بروفن) تجویز کند‌.

همچنین احتمال شدت یافتن درد اولین قاعدگی پس از هیستروسکوپی وجود دارد. به منظور کنترل این دردها، باید صرفاً طبق نسخه پزشک اقدام به مصرف داروهای مسکن کرد و هرگونه درد شدید و غیرقابل تحمل را به پزشک گزارش داد.

مصرف سایر داروها تحت نظر پزشک

نحوه مصرف داروهای مختلف پس از عمل هیستروسکوپی، صرفاً طبق نظر پزشک مشخص می‌شود. لذا آغاز مصرف داروهایی مانند وارفارین یا آسپرین (رقیق‌کننده‌های خون) باید به تأیید پزشک برسد. همچنین باید از مصرف همزمان داروهای مختلف و به‌ویژه مسکن‌ها، جز در صورت تجویز پزشک، اجتناب کرد.

درصورت احساس معده‌درد و جواب نگرفتن از درمان خانگی، می‌توان تحت نظر پزشک قرص های کاهنده اسید معده استفاده نمود.

بیشتر بخوانید: بارداری به روش ای وی اف، هر آنچه باید بدانید!

بعد از هیستروسکوپی چی بخوریم؟

رژیم غذایی خاصی برای بعد از عمل هیستروسکوپی توصیه نمی‌شود و می‌توان خوراکی‌های مختلف را (بسته به تمایل و تحمل دستگاه گوارش خود فرد) مصرف کرد. با وجود این، در صورت احساس تهوع و بی‌اشتهایی ناشی از داروهای بیهوشی بهتر است خوردن غذا پس از هیستروکوپی را با مایعات شفاف یا وعده های غذایی کوچک و سبک آغاز کرد. همچنین برای رفع معده‌درد می‌بایست غذاهای ساده یا ماست مصرف نمود و با خوردن فیبر، مانع از یبوست شد.

خطرات و عوارض هیستروسکوپی چیست؟

به‌طور کلی، هیستروسکوپی یک تکنیک ایمن و بی‌خطر است که در صورت انجام توسط یک تیم پزشکی حرفه‌ای، هیچ‌گونه عوارضی برای بیمار ایجاد نمی‌کند. بااین‌حال، در این عمل جراحی نیز مانند سایر روش‌های درمانی احتمال وقوع برخی خطرات و عوارض وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به آسیب دیدن گردن رحم، آسیب‌های تصادفی به بخش‌های دیگر رحم، احساس ضعف پس از عمل، عفونت رحم و... اشاره کرد. در کل، این عوارض بسیار نادر است و در اغلب بیماران رخ نمی‌دهد. لازم به ذکر است که در صورت وقوع هر یک از علائم زیر باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:

• حالت تهوع و استفراغ شدید و غیرقابل تحمل
• تب بالای ۳۸ درجه سلسیوس
• خونریزی شدید واژینال و نیاز به تعویض پد بهداشتی طی هر ساعت
• درد افزایشی و غیرقابل تسکین با مسکن‌ها
• افزایش ترشحات واژن به‌ویژه ترشحات بدبو
• مشاهده قرمزی و تورم بدون علت
• احساس درد و ناراحتی در معده به هنگام مصرف مایعات

وضعیت پریود بعد از هیستروسکوپی

یکی از مزایای هیستروسکوپی واژینال در بانوان، رفع مشکل خونریزی‌های شدید و بدون علت است؛ بااین‌حال، معمولاً انجام هیستروسکوپی موجب بروز قاعدگی‌های سنگین و طولانی تا مدتی پس از عمل می‌شود که این اتفاق، نوعی پاسخ بدن به مداخلات انجام‌شده به حساب می‌آید.

از طرفی، معمولاً نخستین عادت ماهانه پس از هیستروسکوپی، به فاصله زمانی زیادی بعد از عمل رخ می‌دهد. البته چنین تغییراتی در همه بیماران مشهود نیست و حتی شدت افزایش یا کاهش خونریزی‌های پریود از فردی به فرد دیگر متفاوت می‌باشد. لذا با توجه به عوامل و دلایل مختلفی که می‌تواند بی‌نظمی قاعدگی پس از هیستروسکوپی را در پی داشته باشد، بهتر است این تغییرات و نشانه‌ها به اطلاع پزشک برسد.

آیا امکان بارداری بعد از هیستروسکوپی وجود دارد؟

به‌طور قطع نمی‌توان مطمئن بود که قدرت بارداری بعد از هیستروسکوپی، به میزان سابق باقی بماند. حذف رحم، تخمدان‌ها یا لوله‌های فالوپ در طول هیستروسکوپی موجب ناباروری در زنان می‌شود؛ اما در موارد دیگری مانند برداشتن تومورها و توده‌ها نیز احتمال آسیب‌دیدگی و بروز مشکلات باروری وجود دارد.

از طرفی، برخی مشکلات (نظیر پولیپ آندومتر، سپتوم رحمی، فیبروئید یا میوم و چسبندگی داخل رحمی) باعث افزایش ریسک بارداری می‌شود که با درمان آن‌ها به کمک جراحی هیستروسکوپی می‌توان این خطرات را رفع کرد و شانس بارداری را افزایش داد. در مواردی که علت ناباروری زنان، ناهنجاری‌ها و اختلالات حفره رحم باشد، درمان آن‌ها توسط هیستروسکوپی به افزایش شانس باروری کمک می‌کند؛ اما مشخص نیست که این امر باعث افزایش قطعی در بارداری زودرس می‌شود یا نه.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

هیستروسکوپی پولیپ رحم و مراقبت های پس از آن

همان‌طور که قبلاً ذکر شد، یکی از کاربردهای هیستروسکوپی درمان پولیپ رحم می‌باشد. پولیپ رحمی (اندومتریوم) با قطر کمتر از ۱ سانتی‌متر، قابل درمان توسط هیستروسکوپی است که این کار با هدف انطباق حفره رحم و مسطح کردن آن انجام می‌شود.

اما پولیپ‌های دیگر به ویژه در محل دهانه رحم یا نزدیک لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی)، مستعد خونریزی هستند و به دلیل اختلال در فرایند لقاح یا رشد و تولد جنین، مشکلاتی را در بارداری خانم‌ها به وجود می‌آورند. از طرفی، احتمال رشد و توسعه پولیپ رحمی در سال‌های قبل از یائسگی و پس از آن وجود دارد و بنابراین معاینات منظم جهت تشخیص و درمان پولیپ رحمی به کمک هیستروسکوپی، مانع از عوارض جدی آن می‌شود.

لازم به اشاره است که گاهی با یک بار هیستروسکوپی برای برداشتن پولیپ‌های رحم، احتمال بازگشت و رشد مجدد آن‌ها وجود دارد و در چنین شرایطی باید درمان دوباره تکرار شود. اما در صورت وجود سلول‌های سرطانی در پولیپ، معمولاً تنها راه درمانی انجام عمل هیسترکتومی (خارج کردن رحم) می‌باشد.

بیشتر بخوانید: پولیپ رحم چیست و چه تاثیری بر بارداری دارد؟

سخن پایانی

هیستروسکوپی یک روش پزشکی بسیار مناسب برای تشخیص و درمان مشکلات رحم، تخمدان و لوله‌های فالوپ است که در موارد زیادی همچون تعیین وضعیت رحم پیش از انتقال جنین در آی وی اف، کاربرد دارد. بااین‌حال، برای افزایش شانس موفقیت درمان با هیستروسکوپی و کاهش خطرات و عوارض احتمالی آن باید دستورات پزشکی مبنی بر مراقبت‌های پس از هیستروسکوپی را جدی گرفت. توصیه می‌شود خانم‌ها هرگونه علائم غیرطبیعی و مشکلات جدی پس از عمل هیستروسکوپی را به اطلاع پزشک خود برسانند.

سؤالات متداول

آیا بعد از هیستروسکوپی باید یک شب در بیمارستان ماند؟

در بیشتر موارد، هیستروسکوپی به صورت سرپایی انجام می‌شود و حداکثر چند ساعت استراحت نیاز دارد. بااین‌حال، در صورت نگرانی از عوارض بیهوشی ممکن است پزشک دستور یک شب بستری در بیمارستان را صادر نماید.

آیا بعد از هیستروسکوپی می توان نزدیکی جنسی داشت؟

نزدیکی و مقاربت جنسی بلافاصله پس از هیستروسکوپی، علاوه بر ایجاد درد و ناراحتی برای خانم موجب افزایش خطر عفونت می‌شود. لذا باید تا زمان قطع خونریزی و بهبودی کامل فرد (دست‌کم یک تا دو هفته بعد از هیستروسکوپی) از انجام رابطه زناشویی خودداری نمود.

آیا خونریزی بعد از هیستروسکوپی خطرناک است؟

خونریزی بعد از عمل هیستروسکوپی معمولاً خطرناک نیست و جای نگرانی نمی‌باشد. در واقع، در طول هیستروسکوپی پزشک از یک ابزار ظریف حاوی یک دوربین کوچک برای بررسی رحم و ارگان‌های اطراف آن استفاده می‌کند که این ابزار از طریق واژن وارد بدن می‌شود. هدف از این کار، ثبت تصاویر داخلی از بدن و نمایش آنها روی مانیتور می‌باشد که طبیعتاً مقدار کمی خونریزی یا لکه‌بینی را در پی خواهد داشت.

در صورتی که علاوه بر اهداف تشخیصی، از هیستروسکوپی برای جراحی و درمان مشکلات رحم نیز استفاده شود، خونریزی واژینال اجتناب‌ناپذیر خواهد بود‌. بیشتر بیماران با گذشت چند ساعت الی یک روز از عمل، از بیمارستان مرخص می‌شوند و معمولاً تا چند روز، خونریزی را تجربه می‌کنند.