بسته بودن لوله های رحم؛ علائم، دلایل و درمان

در بدن زنان لوله‌های عضلانی پوشیده ‌شده با ساختارهای ظریف مو_مانندی وجود دارد که تخمدان‌ها و رحم را به هم متصل می‌کند و به نام لوله ‌های فالوپ یا لوله ‌های رحمی معروف است. لوله ‌های فالوپ اهمیت بسزایی در عبور تخمک از تخمدان به سمت رحم و نیز حرکت اسپرم از رحم به سمت تخمک دارد؛ لذا وقوع هرگونه مشکلی در این لوله‌ها می‌تواند منجر به اختلالات باروری شود.

یکی از اصلی ترین دلایل ناباروری زنان مشکلات لوله‌های رحمی، از جمله؛ انسداد لوله ‌های رحمی یا هیدروسالپنکس (Hydrosalpinx) می‌باشد که به معنی جمع شدن مایع در یکی از لوله ‌های رحم یا هر دوی آن‌هاست که مانع از حرکت اسپرم و تخمک به سمت یکدیگر می‌شود و احتمال بروز آن در صورت وجود برخی عوامل خطرزا افزایش می‌یابد.

به بیانی دیگر، درصورت بسته بودن لوله‌ های رحمی در اثر عواملی همچون زخم، عفونت‌های لگنی و یا جراحی، مسیر به‌هم رسیدن اسپرم و تخمک مسدود شده و یا تخمک بارورشده در لوله رحمی توانایی بازگشت به رحم را ندارد و باعث ناباروری در زنان می‌شود.

بنابرین از جمله مهم ترین علائم بسته بودن لوله رحم، نازایی و تاخیر در باروری است. قاعده های دردناک، دردهای لگنی، درد در حین برقراری رابطه جنسی و… از دیگر علائم موجود در زمینه انسداد لوله رحم هستند. در نتیجه وجود لوله های رحمی سالم نقش مهمی در باروری زنان دارد و باز شدن لوله های رحمی با استفاده از روش هایی که در ادامه به آن اشاره کردیم امکان پذیر است.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

نحوه کارکرد لوله های رحمی

به منظور آشنایی با عارضه انسداد لوله‌ های رحمی، ابتدا می‌بایست در مورد مکانیسم عمل این لوله‌ها آگاهی کسب نمود. لوله‌ های رحمی در دو طرف رحم قرارگرفته و هر کدام (با تقریباً ۱۰ سانتیمتر طول) به یکی از تخمدان‌ها راه دارد. قسمتی از لوله فالوپ یا لوله رحمی که به تخمدان متصل می‌شود، شیپوری‌شکل و شامل زوائدی انگشت‌مانند است که فیمبریا (Fimbria) نام دارد.

هر ماه پس از فرایند تخمک‌گذاری، یک تخمک از یکی از تخمدان‌ها و به کمک فیمبریا وارد لوله فالوپ می‌شود و در صورت عبور اسپرم از واژن و حرکتش به سمت همان لوله رحمی، اسپرم و تخمک در میانه لوله (ناحیه آمپول) با یکدیگر لقاح می‌یابند و سپس تخمک بارورشده (رویان) به سمت رحم رفته و در رحم لانه‌گزینی می‌کند.

البته باید دانست که ساختارهای مو مانند موجود در لوله‌های رحمی که به نام مژک معروف‌اند، موجب تسهیل عبور تخمک و اسپرم شده و به علاوه، جدار درونی لوله فالوپ نیز مایعی ترشح می‌کند که رویان تشکیل‌شده را در حین عبور از لوله به رحم، تغذیه کند.

عارضه انسداد لوله های رحمی چیست؟

باید گفت که معمولاً فرایند بارداری از لوله‌های رحمی آغاز می‌شود و سپس پروسه لانه‌گزینی در رحم رخ می‌دهد و رویان شروع به رشد می‌کند؛ اما در صورت وجود گرفتگی درون لوله‌ های فالوپ، تخمک نمی‌تواند به رحم برسد و اسپرم هم نمی‌تواند به تخمک برسد و لذا، بارداری به شکست مواجه می‌شود.

گرفتگی لوله‌ های رحمی (blocked fallopian tubes) ممکن است به صورت کامل و یا به صورت جزئی رخ داده باشد که در صورت مسدود بودن جزئی لوله، ریسک بارداری خارج رحمی افزایش می‌یابد؛ چراکه تخمک بارورشده به دلیل انسداد، داخل لوله گیر می‌کند.

بر اساس منابع، در حدود 30% از زنان نابارور به عارضه انسداد لوله ‌های رحمی یا هیدروسالپنکس مبتلا هستند که از این میان، 19% ناباروری اولیه دارند و مابقی درگیر ناباروری ثانویه می‌باشند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با بارداری خارج از رحم و علائم هشدار دهنده آن

علائم بسته بودن لوله رحم

 طبق تحقیقات به عمل آمده، هیچ علامت واضح و مشخصی جهت پی بردن به انسداد لوله ‌های فالوپ وجود ندارد و ممکن است فرد پس از ماه‌ها تلاش برای بارداری و مواجه با شکست، مشکوک شده و به پزشک مراجعه نماید تا علت را دریابد. با این ‌حال، برخی از نشانه هایی که می‌تواند علائم گرفتگی لوله‌ های رحمی باشد عبارتند از:

• درد زیر شکم و شدیدتر شدن آن در حوالی زمان عادت ماهانه 
• ترشحات غیرعادی واژن
• درد خفیف و منظم در لگن یا شکم
• بارداری خارج رحمی
• درد معده
• درد در یک طرف بدن
• خونریزی واژن

علت بسته شدن لوله های رحم چیست؟

بسته بودن لوله‌ های فالوپ اغلب به دلیل چسبندگی لگن یا بافت اسکار رخ می‌دهد. به طور کلی، ازجمله برخی عواملی که با عوارض متعاقب خود، خطر انسداد لوله ‌های رحمی را افزایش می‌دهد، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• وجود عارضه اندومتریوز و وقوع پریود های بسیار دردناک و سنگین و دردهای لگنی در اثر آن
• سابقه حاملگی خارج رحمی و زخم شدن لوله‌های رحمی در اثر آن
• سابقه جراحی شکم و ایجاد چسبندگی لگن
• بیماری التهابی لگن و ایجاد زخم
• فیبروم رحمی و رشد آن در محل اتصال لوله فالوپ به رحم
• سابقه آپاندیسیت پاره شده
• سابقه بستن لوله ‌های رحم و سپس عمل جراحی به منظور بازکردن مجدد آن‌ها و سپس آسیب رسیدن به یکی از لوله‌ها در حین عمل
• برخی عفونت‌های مقاربتی نظیر سوزاک و کلامیدیا و به تبع آن‌ها، ایجاد زخم یا بیماری التهابی لگنی

بارداری با بسته بودن لوله های رحمی چگونه است؟

در صورت مسدود بودن هر دو لوله فالوپ، بارداری صرفاً با مشورت پزشک میسر خواهد بود؛ اما اگر لوله ‌های فالوپ انسداد جزئی داشته باشند، احتمال بارداری وجود دارد؛ هرچند در این صورت نیز امکان بارداری خارج رحمی بیشتر می‌باشد. از طرفی دیگر، انسداد یکی از لوله ‌های رحم، امکان بارداری به صورت طبیعی را در پی دارد؛ چراکه اسپرم و تخمک می‌توانند از طریق لوله دیگر لقاح داشته باشند.

درکل برای بارداری با بسته بودن لوله های رحمی، پزشک پس از انجام معاینات و آزمایشات لازم، گاهی در صورت امکان بارداری طبیعی، داروهای افزایش تخمک‌گذاری را تجویز می‌کند و یا ممکن است روش IVF (لقاح آزمایشگاهی) را جهت بارداری پیشنهاد نماید.

بیشتر بخوانید: بارداری به روش ای وی اف، هر آنچه باید بدانید!

نحوه تشخیص باز یا بسته بودن لوله های رحم

روش‌های بررسی انسداد یا باز بودن لوله ‌های رحمی توسط پزشک متخصص انجام می‌گیرد و به شرح زیر می‌باشد:

• عکس رنگی رحم: در روش هیستروسالپنگوگرافی یا عکس رنگی رحم جهت برررسی انسداد لوله های رحم، یک مایع حاجب از طریق واژن وارد حفره رحم می‌شود تا اجزای درونی آن با وضوح بالایی قابل رؤیت باشد و اطلاعات موردنیاز در مورد رحم و لوله های رحمی را به پزشک بدهد.
• هیدروسونوگرافی: در این روش که جایگزین مناسبی برای عکس رنگی رحم به شمار می‌رود، از امواج صوتی برای تهیه تصویر از لوله ‌های رحمی استفاده می‌گردد. باید دانست که در روش هیدروسونوگرافی به جای ماده حاجب از سرم سالین استفاده می‌شود و در مطب پزشک قابل انجام است.
• لاپاراسکوپی رحم: روش لاپاراسکوپی جهت ارزیابی بیشتر و دقیق‌تر انسداد لوله‌ های رحمی به‌کار می‌رود که پزشک می‌تواند در طول همین عمل، گرفتگی را برطرف نماید.؛ بدین‌گونه که پزشک با ایجاد برش کوچکی روی شکم، دوربینی کوچک را وارد بدن می‌کند تا تصویر خوبی از لوله ‌های فالوپ داشته باشد و بتواند اقدامات لازم را اعمال نماید. البته این روش، به دلیل تهاجمی بودن، جزو اولین روش‌های تشخیص بسته بودن لوله فالوپ به‌کار نمی‌رود و پزشک ابتدا با استفاده از سایر روش ها، سعی در تشخیص این عارضه دارد.

بیشتر بخوانید: مراقبت های قبل و بعد از عمل لاپاراسکوپی

برای باز شدن لوله رحمی چه باید کرد؟

درمان انسداد لوله ‌های فالوپ به محل انسداد، سن، سلامتی اسپرم مرد و میزان آسیب یا زخم لوله بستگی دارد. به طور کلی، جهت باز شدن لوله های رحمی از موارد زیر کمک گرفته می‌شود:

• درمان انسداد لوله های رحم با لاپاراسکوپی
• باز کردن لوله های فالوپ با عمل سالپنژکتومی
• درمان دارویی برای رفع انسداد لوله فالوپ
• توبوپلاستی با بالون برای باز کردن لوله های رحم
• باز کردن لوله رحمی از داخل با توجه به میزان زخم و محل گرفتگی
• برداشتن بافت زخم
• استفاده از روش هیدروتوباسیون جهت درمان لوله‌های رحمی کاملاً مسدودنشده

به این نکته نیز باید توجه داشت که اگر تنها قسمتی از لوله رحمی دچار انسداد شده باشد، پزشک می‌تواند با برداشتن قسمت آسیب‌دیده و متصل کردن قسمت‌های سالم به یکدیگر، عارضه گرفتگی و عفونت لوله‌ های رحمی را درمان کند. در ادامه، برخی از روش‌های درمان گرفتگی لوله‌های رحمی شرح داده می‌شود. 

درمان انسداد لوله های رحم با لاپاراسکوپی

در مواردی که انسداد لوله‌های رحمی کم باشد و این لوله‌ها با چسبندگی اندکی در فضای داخلی لگن مسدود شده باشند، می‌توان از عمل جراحی لاپاراسکوپی رحم برای برداشتن چسبندگی و باز کردن لوله‌های فالوپ استفاده کرد. عمل لاپاراسکوپی باید به دقت انجام گیرد که عوارض جدیدی ایجاد نکند.

از طرفی میزان موفقیت آن در افراد مختلف (با توجه به سن بیمار و محل انسداد) متفاوت است. در شرایطی که فرد دارای چسبندگی‌های متعدد، ضخیم و زخم بین تخمدان‌ها و لوله‌ها باشد یا اگر پزشک تشخیص هیدروسالپینکس دهد، معمولاً این تکنیک جراحی جهت باز کردن لوله فالوپ به کار نمی‌رود.

باز کردن لوله های فالوپ با عمل سالپنژکتومی

در صورت گشاد شدن لوله‌های فالوپ و تجمع مایع در آن‌ها (هیدروسالپینکس) ممکن است برداشتن عامل انسداد با آسیب به لوله‌ها همراه باشد. به علاوه، وجود مقدار زیادی چسبندگی یا بافت اسکار مانع از انجام موفقیت‌آمیز عمل می‌شود. در چنین شرایطی و همچنین درصورت انسداد ناشی از عفونت یا بارداری خارج رحمی، پزشک به سراغ تکنیک سالپنژکتومی (salpingectomy) می‌رود.

در طی این عمل، جراح بخش‌های آسیب‌دیده را بریده و خارج می‌کند و سپس بقیه لوله را به هم پیوند می‌زند. لازم به ذکر است که عمل سالپنژکتومی ریسک حاملگی خارج از رحم را افزایش می‌دهد و شانس بارداری پس از آن نیز بسته به شدت بافت و محل جراحی، تا حدی کم می‌شود.

درمان دارویی برای رفع انسداد لوله فالوپ

گاهی انسداد فقط در یکی از لوله‌های فالوپ اتفاق می‌افتد و بیمار نیز مشکل خاص دیگری جهت رسیدگی و درمان ندارد. در این حالت پزشک می‌تواند با تجویز داروهای درمان ناباروری همچون فمارا، کلومید و... میزان ترشح هورمون‌های LH و FSH از غده هیپوفیز را افزایش دهد. با افزایش ترشح این هورمون‌ها، شانس بلوغ و آزاد شدن تخمک از تخمدان غیرمسدود بیشتر می‌شود و با وجود همان یک لوله‌ی باز می‌توان باردار شد. 

توبوپلاستی با بالون برای باز کردن لوله های رحم

روش جدید دیگری که برای رفع انسدادهای جزئی و باز کردن لوله‌های رحم به کار می‌رود، توبوپلاستی با بالون نام دارد. طی این تکنیک، یک بالون کوچک تحت هدایت سونوگرافی یا هیستروسکوپی از مسیر واژن وارد رحم می‌شود و به سمت لوله‌ها می‌رود. سپس با باد کردن بالون می‌توان لوله‌های فالوپرا باز کرد و مسدودیت آن‌ها را برطرف نمود.

عمل بازگشت بستن لوله های فالوپ

برخی از زنان برای پیشگیری از بارداری به صورت دائمی، اقدام به بستن لوله‌های رحمی خود می‌کنند. انسداد ایجادشده توسط این جراحی، مانع از رسیدن تخمک و اسپرم به یکدیگر و بروز لقاح می‌شود. این تکنیک که با قطع کردن و باندپیچی لوله‌های فالوپ یا قرار دادن سیم‌های مخصوصی درون آن‌ها صورت می‌گیرد، معمولاً برگشت‌پذیر است.

درواقع، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از خانم‌ها پس از بستن لوله‌های رحمی پشیمان می‌شوند و به سراغ عمل معکوس می‌روند تا این انسداد را برطرف کنند. درصورتی که از عمل میکرو جراحی برای باز کردن لوله‌ها استفاده شود، فرد متحمل هزینه کمتری نسبت به روش‌هایی همچون IVF می‌شود و شانس بارداری مجدد خود را تا حد زیادی بالا می‌برد.

درمان های خانگی جهت باز شدن لوله های رحمی

در برخی موارد جهت درمان انسداد لوله‌های فالوپ می‌توان از درمان‌های خانگی نیز استفاده کرد؛ اما باید توجه داشت که قبل از شروع این‌گونه درمان‌ها می‌بایست با پزشک متخصص مشورت نمود. درمان‌های خانگی جهت باز شدن لوله‌های رحمی به شرح زیر می‌باشد:

• گنجاندن ویتامین C در برنامه غذایی
• مصرف ویتامین D
• مصرف ریشه زنجبیل
• یوگا و مدیتیشن
• رفلکسولوژی
• ماساژ درمانی

که در ادامه به توضیح هر یک می‌پردازیم.

گنجاندن ویتامین C در برنامه غذایی: ویتامین C با تقویت سیستم ایمنی، افزایش جذب آهن و مبارزه با عفونت و التهاب لوله‌ها، احتمال انسداد لوله‌های رحمی را کاهش می‌دهد. ازجمله غذاهای حاوی ویتامین C می‌توان به توت‌‌فرنگی، فلفل‌سبز، کیوی و مرکبات اشاره کرد.

مصرف ویتامین D: جهت مصرف ویتامین D می‌توان هر روز به مدت 10 دقیقه در معرض نور خورشید قرار گرفت و یا اینکه غذاهای غنی از ویتامین D نظیر زرده تخم‌مرغ و ماهی قزل‌آلا را در رژیم غذایی خود مصرف نمود. به علاوه، مصرف مکمل‌های ویتامین D بنا به صلاحدید پزشک نیز ازجمله راه‌های دریافت این ویتامین ضروی است. باید دانست که ویتامین D با کمک به تولید استروژن و تنظیم ژن‌های سیستم تولیدمثل، نقش مؤثری در باز شدن لوله‎های رحمی دارد.

مصرف ریشه زنجبیل: زنجبیل نقش بسزایی در بهبود گردش خون و درنتیجه، کاهش التهاب و بسته بودن لوله‌های رحمی دارد. این ماده مؤثر را می‌توان از طریق تهیه جوشانده آن دریافت نمود؛ بدین گونه که ابتدا می‌بایست 1 قاشق غذاخوری زنجبیل رنده‌شده را به مدت 10 دقیقه در 2 فنجان آب جوشاند و سپس با افزودن کمی عسل به صورت روزانه 2 الی 3 فنجان میل کرد.

یوگا و مدیتیشن: انجام تمرینات یوگا و مدیتیشن با حفظ آرامش و تسکین التهاب لوله‌های رحمی در رفع انسداد آن‌ها اثرگذار است.

رفلکسولوژی: این روش با ایجاد رفلکس لنفاوی و رفلکس‌های موکوس در لوله فالوپ مانع از گرفتگی لوله‌های رحمی می‌گردد.

ماساژ درمانی: حرکات ماساژ با کاهش هرگونه التهاب یا بافت زحم به گردش خون طبیعی و بهبود عملکرد مناسب اندام‌های تولیدمثل کمک می‌کند و می‌تواند در کاهش انسداد لوله‌های رحمی مؤثر باشد.

سایر عوامل: روش‌های خانگی دیگری نظیر استفاده از روغن کرچک، داروهای گیاهی، ورزش‌های سبک نظیر تمرینات کششی و نیز ترک سیگار و الکل به دلیل کاهش استرس نقش مؤثری در کاهش یا رفع بسته بودن لوله‌های رحمی دارد.

بارداری با آی وی اف باوجود لوله های رحمی مسدود

تمام روش‌هایی که تا این‌جا ذکر شد، برای رفع انسداد لوله‌های فالوپ و بارداری طبیعی پس از آن بود. اما گاهی به دلایلی همچون اندومتریوز شدید و خطر زیاد جراحی، یا حتی درصورت وجود مشکلات شدید باروری در مرد، رفع انسداد لوله‌ها کارساز نیست و زوج جهت فرزندآوری باید به سراغ تکنیک‌هایی همچون لقاح آزمایشگاهیی یا آی وی اف (IVF) بروند.

در طول آی وی اف، بیمار ابتدا اقدام به مصرف داروهای محرک می‌کند تا تخمک‌گذاری در او صورت گیرد. سپس طی عملی تحت عنوان پانکچر، فولیکول‌های بالغ توسط سوزنی جمع‌آوری می‌شوند و به آزمایشگاه انتقال می‌یابند. با جمع‌آوری یک نمونه اسپرم سالم و قوی از مرد، عمل لقاح در آزمایشگاه انجام می‌گیرد و پس از آماده‌سازی هورمونی رحم زن برای پذیرش جنین، رویان به رحم او انتقال می‌یابد.

واضح است که در طول این مراحل، مسدود بودن لوله‌های رحمی هیچ خللی در بارداری ایجاد نمی‌کند. اما از آن‌جایی که به نظر می‌رسد تورم لوله‌ها در اثر هیدروسالپینکس موجب کاهش شانس موفقیت IVF شود، ممکن است پزشک قبل از آی وی اف اقدام به خارج‌سازی لوله‌های دارای این مشکل نماید.

عوارض درمان انسداد لوله های فالوپ

برخی از عوارضی احتمالی استفاده از روش‌های درمان عارضه بسته بودن لوله ‌های رحمی عبارتند از:

• آسیب به اندام‌ها
• خونریزی
• افزایش بافت زخم
• عفونت
• حاملگی خارج رحمی
• از بین رفتن لوله رحم ناشی از جراحی

راه های پیشگیری از انسداد لوله های رحم

گاهی می‌توان با پیشگیری از وقوع عوامل زمینه‌ساز گرفتگی لوله ‌های رحمی، از بروز این عارضه جلوگیری کرد. این راهکارها به شرح زیر می‌باشد:

• غربالگری منظم بیماری‌های مقاربتی
• درمان سریع و زودهنگام بیماری‌های عفونی جهت بهبود بافت اسکار 
• مصرف آنتی‌بیوتیک بلافاصله بعد از تشخیص عفونت
• درمان به‌موقع به درد عمومی لگن و درد هنگام مقاربت
• درمان یا مشاوره سریع با پزشک در خصوص ترشحات غیرنرمال واژن، حالت تهوع و درد شکمی

آیا در زنان مبتلا به انسداد لوله های رحمی، قاعدگی رخ می‌دهد؟

همان‌طور که ذکر شد، انسداد لوله ‌های رحمی مانع از رسیدن تخمک و اسپرم به یکدیگر می‌شود و درنتیجه، فرد ممکن است علائم خاصی را احساس نکند. بااین‌حال، قاعدگی در این افراد با درد لگنی و دردهای مقاربتی همراه است.

نکته پایانی

همان‌طور که در این مقاله ذکر شد، انسداد لوله های رحمی از مهم ترین دلایل ناباروری در زنان است که می‌تواند مشکلاتی در باروری را در پی داشته باشد؛ اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی حتی این عارضه نیز قابل جبران است و می‌توان با مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های لازم، به کمک یکی از روش‌های کمک‌باروری نظیر آی ‌وی ‌اف (IVF) احتمال بارداری با وجود بسته بودن لوله های رحم را افزایش داد و فرزنددار شد.