آشنایی با انواع عمل کورتاژ و مراقبت های بعد از آن

یکی از روش‌های سقط جنین، کورتاژ (Curetage) نام دارد که تحت عنوان دیلاتاسیون و کورتاژ (Dilation and curettage) و به‌صورت مخفف با نام D&C هم شناخته می‌شود. به‌عبارتی‌دیگر، کورتاژ نوعی عمل جراحی کوتاه است که علاوه بر سقط جنین، جهت تشخیص وضعیت رحم و درمان شرایط خاص آن (نظیر خونریزی‌های سنگین یا پاک‌سازی رحم پس از سقط جنین) نیز به کار می‌رود.

باید گفت این روش علاوه بر مراکز جراحی، در مطب پزشک و توسط متخصص زنان و زایمان هم قابل انجام است. برای آشنایی با انواع کورتاژ و مراقبت های لازم قبل و بعد از این عمل با ما همراه باشید.

عمل کورتاژ چیست؟

کورتاژ نوعی عمل جراحی کوتاه است که طی آن با گشاد کردن دهانه رحم، ابزاری خاص به نام کورت رحمی (Uterine Curette) درون رحم قرارگرفته و پوشش رحم تراشیده می‌شود. بدین ترتیب می‌توان از آن نمونه‌برداری گردد و نمونه بافت رحم را جهت بررسی‌های بیشتر به آزمایشگاه فرستاد.

شایان‌ذکر می‌باشد که ابزار کورت رحمی یکی از اجزای مجموعه ابزار بزرگ‌تری به نام سِت دیلاتاسیون و کورتاژ (D&C) است. در حقیقت، ابزار D&C شامل انواع وسایل لازم برای انجام عمل جراحی کورتاژ می‌باشد.

انواع کورتاژ و کاربرد های آن

عمل D&C براساس علت انجام کورتاژ و کاربرد آن، به سه نوع مختلف تقسیم‌بندی می‌شود که شامل موارد زیر است:

• کورتاژ درمانی
• کورتاژ تشخیصی
• کورتاژ برای نمونه‌برداری آندومتری

در ادامه، هر یک از انواع کورتاژ و کاربردهای آن‌ها معرفی می‌گردد.

کورتاژ درمانی

گاهی در هنگام سقط جنین و یا بعدازآن، به‌منظور جلوگیری از عفونت یا خونریزی شدید می‌بایست بافت‌های جفت موجود در رحم به‌طور کامل از بدن خارج شود. در چنین شرایطی عمل کورتاژ حالت درمانی دارد که تحت عنوان کورتاژ درمانی یا کورتاژ تخلیه‌ای شناخته می‌شود.

بیشتر بخوانید: نکاتی که باید درباره علائم و علل سقط جنین بدانید!

کورتاژ تشخیصی

در برخی موارد، جهت تشخیص عوارضی نظیر هیپرپلازی آندومتر (endometrial hyperplasia)، پولیپ و یا سرطان رحم ممکن است پزشک نیاز به نمونه‌برداری از آندومتر داشته باشد که این کار را می‌تواند از طریق عمل کورتاژ انجام دهد. به این نوع کورتاژ، کورتاژ تشخیصی گفته می‌شود. به‌علاوه، در صورت مشاهده علائمی ازجمله خونریزی غیرطبیعی رحم، خونریزی بعد از قاعدگی و وجود سلول‌های غیرطبیعی در تست‌های تشخیصی سرطان نیز روش کورتاژ تشخیصی به کار می‌رود.

نمونه‌برداری آندومتری

در برخی موارد که به‌منظور تشخیص بیماری‌های رحم، پزشک به نمونه‌برداری آندومتری نیاز دارد، می‌تواند از عمل کورتاژ برای این کار استفاده نماید. بدین گونه که نمونه بافت را از دهانه رحم برداشته و آن را برای بررسی دقیق به آزمایشگاه ارسال می‌کند.

کورتاژ در زنان یائسه

همان‌طور که ذکر شد، یکی از کاربردهای کورتاژ استفاده از آن برای تشخیص مشکلات داخلی زنان است که این موضوع شامل خونریزی‌های زنان یائسه نیز می‌شود. درواقع، خونریزی‌های غیرطبیعی رحم شامل لکه‌بینی و خونریزی در وسط چرخه قاعدگی، خونریزی شدید دوران پریود، عادت ماهانه نامنظم و همچنین مشاهده خونریزی پس از یائسگی می‌باشد. 

لکه‌بینی یا خونریزی بعد از یائسگی (PMB) می‌تواند علامت اصلی سرطان رحم (کارسینوم آندومتر) باشد و به همین دلیل برای تشخیص علت آن، باید کورتاژ انجام شود. البته پس از کورتاژ نیز در بسیاری از موارد، پیری بافت اندومتر یا پولیپ خوش‌خیم به‌عنوان عامل خونریزی زنان یائسه تشخیص داده می‌شود. لازم به ذکر است که گاهی بدون مشاهده هرگونه خونریزی یا لکه‌بینی، زنان یائسه باید برای ضخامت بافت رحم (آندومتر) خود، عمل کورتاژ انجام دهند.

مهم‌ترین دلایل انجام کورتاژ

عمل کورتاژ بنا به دلایل زیر انجام می‌شود:

• خارج نمودن بافت‌های باقی‌مانده درون رحم بعد از سقط جنین
• تخلیه بافت‌های باقی‌مانده در طول مرحله سقط جنین جهت جلوگیری از گسترش عفونت و خونریزی شدید در بیمار
• بیرون کشیدن جفت باقی‌مانده در رحم جهت درمان خونریزی بیش‌ازحد پس از زایمان
• خارج کردن بارداری مولار (ایجاد تومور در رحم به جای تشکیل جنین و بارداری طبیعی)
• تشخیص و درمان عفونت، خونریزی غیرطبیعی رحم، خونریزی شدید در دوران قاعدگی، خونریزی پس از یائسگی و عدم تعادل هورمونی
• بررسی بیماری‌هایی نظیر فیبروم رحم، پولیپ رحم، سرطان رحم و نیز بیماری قلبی و ناراحتی ریه
• برطرف کردن بافت عفونی ناشی از بیماری التهابی لگن (PID)
• خارج کردن IUD

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

روش‌های انجام کورتاژ چیست؟

کورتاژ از طریق دو روش مختلف انجام می‌پذیرد که در هر دو، پزشک متخصص بعد از تزریق داروی بیهوشی موقت و یا اعمال یک بی‌حسی موضعی، به ضدعفونی کردن واژن و دهانه رحم می‌پردازد. در ادامه، وسیله‌ای به نام اسپکولوم (speculum) را وارد واژن می‌کند تا دهانه رحم گشاد شود. سپس پزشک از دو طریق می‌تواند عمل کورتاژ را ادامه دهد:

روش سنتی

درروش سنتی پزشک ابزار کورت رحمی یا سایر ابزارهای D&C را از میان لوله اسپکولوم وارد رحم می‌کند که حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به طول می‌انجامد تا دیواره رحم تراشیده شود و بررسی‌های لازم به عمل آید.

روش ساکشنی

در روش ساکشنی یا تخلیه مکشی که بسیار سریع‌تر و ایمن‌تر از روش سنتی است، پزشک لوله‌ای توخالی را وارد دهانه رحم کرده و با کمک قدرت مکش، بقایای جنین را از رحم بیرون می‌کشد.

آشنایی با مراحل انجام کورتاژ

در طول انجام عمل کورتاژ، بیمار به پشت دراز می‌کشد؛ درحالی‌که پاها بر روی رکابی تخت آزمایش قرارگرفته و پزشک با واردکردن اسپکولوم به واژن و باز کردن دهانه رحم با گیره، عمل کورتاژ را آغاز می‌کند. این عمل به‌طور کلی شامل دو مرحله اصلی است:

مرحله اول: پزشک پس از باز کردن دهانه رحم و قبل از وارد نمودن ابزارهای D&C، لوله‌ای نازک به نام لامیناریا را وارد دهانه رحم می‌کند و یا از داروهایی _نظیر میزوپروستول (سایتوتک)_ جهت نرم کردن دهانه رحم استفاده می‌نماید. شایان‌ذکر است که لامیناریا با جذب رطوبت محیط، بزرگ می‌شود و موجب باز شدن دهانه‌ی رحم می‌گردد.

البته در مواردی که دهانه رحم باید بیشتر از کورتاژ استاندارد باز شود، ممکن است پزشک از چند ساعت و یا حتی از یک روز پیش از عمل، دهانه رحم را باز کند تا این بازشدگی به‌تدریج صورت گیرد. این روش معمولاً در مواردی نظیر سقط جنین یا انواع خاصی از هیستروسکوپی به کار می‌رود.

مرحله دوم: در این مرحله پزشک با ابزار کورت رحمی و یا لوله مکشی که وارد محیط داخلی رحم نموده، محتویات رحم را بیرون می‌کشد. البته ناگفته نماند که اغلب، پزشک متخصص، عمل جراحی کورتاژ را به همراه روش دیگری به نام هیستروسکوپی انجام می‌دهد.

بدین‌صورت که در روش هیستروسکوپی، وسیله‌ای باریک و مجهز به دوربین و منبع نوری از طریق واژن وارد دهانه رحم و محیط داخلی رحم شده و پزشک با مشاهده محیط رحم از روی صفحه‌نمایش، نواحی مشکوک را بررسی و نمونه‌برداری می‌کند. لذا در صورت وجود پلیپ و یا فیبروئید در رحم، می‌توان اقدام به خارج‌سازی آن‌ها نمود.

بیشتر بخوانید: هیستروسکوپی چیست و در زنان چگونه انجام می شود؟

خطرات و عوارض عمل کورتاژ

ازجمله برخی عوارض و خطرات احتمالی که پس از کورتاژ در بیماران دیده می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• لکه بینی یا خونریزی غیر طبیعی
• لخته شدن خون
• احساس گرفتگی عضلات
• آسیب یا تضعیف دهانه رحم
• عفونت در رحم یا سایر اندام‌های لگن
• تب و درد یا اسپاسم‌هایی طولانی‌تر از 48 ساعت
• ترشحات بدبوی واژن
• حساس شدن شکم
• در مواردی نادر، سوراخ شدن رحم، مثانه و یا عروق خونی
• در مواردی نادر، سندرم آشرمن (Asherman) و ایجاد بافت زحم در حفره رحمی

مراقبت‌ها و اقدامات لازم بعد از کورتاژ

باید توجه داشت ازآنجایی‌که پس از انجام عمل کورتاژ، دیواره رحم در حال ایجاد پوششی جدید برای آستر رحم است؛ لذا احتمال دارد که قاعدگی بعدی به‌صورت منظم رخ ندهد. به‌علاوه، پس از کورتاژ می‌بایست مراقبت‌های لازم را انجام داد تا بهبودی حاصل شود. برخی از این مراقبت‌ها به شرح زیر می‌باشد:

• پس از کورتاژ تا زمانی که دهانه رحم به سایز طبیعی خود بازگردد، احتمال آلوده شدن محیط رحم به انواع باکتری‌ها و عفونت‌ها وجود دارد؛ لذا در این دوره از برقراری رابطه جنسی و یا استفاده از تامپون باید خودداری کرد.
• در صورت استفاده از بیهوشی عمومی برای کورتاژ ممکن است فرد تا مدت‌زمانی طولانی احساس تهوع، استفراغ و خستگی داشته باشد؛ لذا می‌بایست پس از کورتاژ، انجام فعالیت‌های روزمره را کمی به تعویق انداخت و استراحت نمود.
• در صورت احساس گرفتگی و درد عضلات پس از کورتاژ می‌توان جهت کاهش درد از مسکن استفاده کرد.
• داروهایی که برای جلوگیری از بروز عفونت و یا کاهش درد توسط پزشک تجویزشده را باید به‌صورت منظم مصرف گردد.
• از انجام فعالیت‌ها و تمرینات ورزشی سنگین، دوش گرفتن و استخر رفتن تا پایان دوره نقاهت می‌بایست پرهیز کرد.
• دوچرخه‌سواری پس از عمل کورتاژ نیز توصیه نمی‌شود؛ چراکه به رحم فشار زیادی وارد می‌کند.
• در صورت مشاهده تب، درد شکم، سرگیجه، اسپاسم‌های طولانی و خونریزی شدید پس از کورتاژ می‌بایست سریعاً به پزشک مراجعه کرد.

کورتاژ تشخیصی برای چه افرادی مناسب نیست؟

عمل کورتاژ تشخیصی برای برخی خانم‌ها توصیه نمی‌شود و در برخی موارد منع انجام دارد؛ ازجمله:

• در صورت مسدود بودن دهانه واژن و دهانه رحم یا تنگ بودن بیش‌ازحد دهانه رحم پزشک نمی‌تواند کورتاژ تشخیصی انجام دهد.
• در صورت عدم توانایی پزشک در مشاهده سوراخ دهانه رحم، کورتاژ نباید انجام شود.
• در صورت وجود عفونت واژن و لگن، ابتدا می‌بایست به درمان عفونت پرداخت و سپس اجازه کورتاژ تشخیصی گرفت.
• افراد مبتلابه آرتروز مفصلی شدید، بیماری‌های خاص و ناهنجاری‌های رحم نمی‌توانند از کورتاژ تشخیصی استفاده نمایند.

آیا پس از سقط جنین، کورتاژ نیاز است؟

اگر سقط جنین قبل از هفته ۱۰ بارداری انجام گیرد، مشکلی پیش نمی‌آید و نیازی به کورتاژ نیست؛ اما درصورتی‌که سقط جنین بعد از هفته ۱۰ بارداری رخ دهد احتمال ناقص انجام شدن سقط وجود دارد و فرد نیاز به کورتاژ پیدا می‌کند.

همچنین ازآنجایی‌که اکثر بانوانی که سقط جنین را تجربه می‌کنند، سابقه سوءتغذیه دارند و خواهان تحمل عوارض ناشی از کورتاژ نیستند؛ لذا می‌بایست انتظار سقط در ۳ ماهه اول بارداری را داشته باشند تا به کورتاژ نیازمند نگردند. البته گاهی به دلیل سخت بودن انتظار جهت سقط طبیعی جنین، می‌توان از روش کورتاژ برای سریع‌تر انجام شدن این کار بهره برد.

آیا کورتاژ دردناک است؟

به‌طور کلی باز شدن دهانه رحم با اندکی درد همراه است؛ اما استفاده از داروهای بی‌حس‌کننده برای مواضع عمل یا انجام بیهوشی عمومی می‌تواند این درد را تا حد زیادی کاهش دهد. باید توجه کرد که جمع کردن بدن و انقباض ماهیچه‌ها باعث دردناک شدن ناحیه شکم و رحم می‌شود؛ بااین‌حال، آستانه تحمل درد در زنان متفاوت است و بسیاری از آنان به سادگی این عمل را پشت سر می‌گذارند.

بیشتر بخوانید: بارداری بعد از سقط جنین؛ علائم و مراقبت های لازم

کلام آخر

همان‌طور که گفته شد، عمل کورتاژ هم جنبه درمانی و هم جنبه تشخیصی دارد. در اغلب مواقع، کورتاژ تشخیصی عملی سریع بوده و دوره نقاهت آن کوتاه است و فرد می‌تواند با رعایت دستورات پزشک و مراقبت‌های بعد از عمل خیلی زود به زندگی عادی بازگردد. یادآور می‌شود که بعد از عمل کورتاژ، رحم مستعد عفونت می‌شود و در صورت عدم رعایت مراقبت‌های لازم، گسترش عفونت می‌تواند بیماری‌هایی جدی را به دنبال داشته باشد.

سؤالات متداول

عمل کورتاژ چقدر طول می‌کشد؟

عمل کورتاژ در اغلب موارد بین ۵ تا ۱۰ دقیقه به طول می‌انجامد، اما گاهی ممکن است این روند طولانی‌تر شود. در ضمن، بعد از عمل نیز می‌بایست چند ساعت در بخش ریکاوری استراحت نمود.

بعد از عمل کورتاژ تشخیصی، چه زمانی قاعدگی رخ می‌دهد؟

زمان وقوع قاعدگی بعد از کورتاژ از شخصی به شخصی دیگر متفاوت است. بااین‌حال گفته می‌شود که معمولاً پریود بین ۲ الی ۶ هفته بعد از کورتاژ رخ می‌دهد. اشاره به این نکته ضروری است که به دلیل اینکه پس از عمل کورتاژ، یک لایه جدید در رحم ساخته می‌شود؛ بنابراین، احتمال زودتر پریود شدن یا به تأخیر افتادن قاعدگی وجود دارد. همچنین ممکن است خونریزی قاعدگی طی یک یا دو سیکل پریود بعد از کورتاژ، شدیدتر از حالت نرمال گردد.

خونریزی بعد از کورتاژ تشخیصی چقدر طول می‌کشد؟

در اغلب موارد، معمولاً چند روز اول بعد از کورتاژ، لخته‌های کوچکی از واژن دفع می‌شود و احتمال تداوم خونریزی خفیف تا چند هفته نیز وجود دارد. همچنین باید دانست که پس از عمل کورتاژ، ممکن است درد و گرفتگی عضلانی مشابه پریود نیز احساس شود.

بعد از کورتاژ چند روز استراحت لازم است؟

دوره نقاهت فرد بعد از عمل کورتاژ 2 الی 3 روز است، در این مدت لازم است در خانه استراحت کرده تا سریع‌تر بهبود پیدا کنید. بعد از طی این مدت می‌توان به راحتی کارهای عادی و روزمره خود را انجام دهید. لازم به ذکر است زنانی که سقط جنین داشته‌اند، باید به مدت ۴۸ ساعت استراحت کافی داشته باشند.

آیا کورتاژ باعث نازایی می‌شود؟

از آنجایی که در 30% موارد، یکی از عوارض عمل کورتاژ، سندرم آشرمن است و ایجاد بافت زحم در حفره رحمی را در پی دارد؛ لذا ممکن است در آینده فرد را با تغییر سیکل قاعدگی و ناباروری مواجه کند.