زخم دهانه رحم چیست و چگونه درمان می‌شود؟

بروز التهاب در بافت دهانه رحم که به زخم دهانه رحم (سرویسیت) معروف است، از عفونت‌های شایع در میان زنان بالغ به شمار می‌رود که بر اثر علل و عوامل مختلفی رخ می‌دهد. زخم سرویکس در مواردی بدون علائم است و گاهی نیز از طریق نشانه‌هایی می‌توان آن را شناسایی کرد. با توجه به تأثیرات این بیماری بر سلامت عمومی زنان و به‌ویژه احتمال بروز مشکلات باروری، تشخیص و درمان به‌موقع التهاب دهانه رحم می‌تواند از عوارض مختلفی همچون نازایی جلوگیری کند. در این مطلب به نحوه شکل‌گیری بیماری، راه‌های پیشگیری و چگونگی درمان آن پرداخته می‌شود.

زخم دهانه رحم چیست؟

قسمت پایینی رحم که به واژن می‌رسد، سرویکس یا دهانه رحم نام دارد که یکی از بیماری‌های شایع آن، زخم دهانه رحم (Cervical ulcer) است. بافت سرویکس همچون سایر بخش‌های بدن در معرض عفونت قرار دارد و در صورت التهاب ممکن است علائمی از خود نشان بدهد. زخم مزمن دهانه رحم، معمولاً در اثر تحریک رخ می‌دهد و بهبودی آن چند ماه یا بیشتر طول می‌کشد؛ اما زخم حاد که ناشی از عفونت است، به‌طور ناگهانی علائم خود را ظاهر می‌سازد.

التهاب سرویکس اغلب با پیامدهایی نظیر خونریزی دردناک قاعدگی، ترشحات واژینال، درد حین مقاربت و تحریک فرج یا واژن همراه است و با روش‌هایی همچون مصرف آنتی بیوتیک، لیزر درمانی و... بهبود می‌یابد. باید دانست که بیش از ۵۰ درصد زنان بالغ حداقل یک‌بار بیماری سرویسیت را در طول زندگی خود تجربه می‌کنند. ضمناً با توجه به مسری بودن این عارضه و احتمال انتقال آن به شریک جنسی، می‌بایست حداقل تا یک هفته پس از تشخیص و دریافت درمان، از رابطه جنسی پرهیز کرد.

اهمیت سرویکس در زنان

سلامتی سرویکس (cervix) یا دهانه رحم زنان اهمیت زیادی دارد. این ارگان که یک مجرای باریک برای اتصال رحم و واژن به یکدیگر محسوب می‌شود، هر ماه محل انتقال خون قاعدگی از رحم به واژن و سپس خروج آن از بدن می‌باشد. همچنین در اواخر ایام بارداری، دهانه رحم منبسط می‌شود تا نوزاد را وارد کانال زایمان کند. لذا بروز هر نوع بیماری به‌ویژه التهاب و عفونت در دهانه رحم ممکن است روند طبیعی این تغییرات در بدن زنان را با مشکل یا درد و ناراحتی زیادی مواجه سازد.

علل و دلایل زخم دهانه رحم

بسته به حاد یا مزمن بودن بیماری، علل و دلایل زخم رحم در دو دسته عفونی یا تحریکی قرار می‌گیرد. اصلی‌ترین عامل بیماری سرویسیت، عفونت‌هایی است که از طریق ورود باکتری‌های زیر به دهانه رحم رخ می‌دهد:

• باکتری‌های استرپتوکوک (Streptococcus)
• کلامیدیا (عامل ۴۰ درصد از موارد ابتلا به سرویسیت)
• تبخال تناسلی (HSV-2)
• سوزاک (Gonorrhea)
• مایکوپلاسمای تناسلی (Mycoplasma)
• تریکومونیازیس (Trichomoniasis)

علل غیر عفونی و تحریکی زخم دهانه رحم نیز بیشتر شامل تحریک مکانیکی یا قرارگیری در معرض مواد شیمیایی می‌باشد. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:

• واکنش به ابزارهایی مانند کلاهک دهانه رحم، پساری (وسیله نگهداری اندام‌های داخلی)، دیافراگم و تامپون
• تحریک شیمیایی ناشی از لاتکس موجود در کاندوم یا اسپرم‌کش‌ها
• ابتلا به بیماری‌های التهابی سیستمیک
• پرتودرمانی (در موارد نادر، برای درمان سرطان دهانه رحم)
• نوسانات هورمونی دوران بارداری و حساسیت بالای سرویکس در این دوران

علائم زخم دهانه رحم چیست؟

همان‌طور که ذکر شد، گاهی زخم دهانه رحم هیچ علائم خاصی از خود نشان نمی‌دهد و در صورت عدم معاینه، تا مدت‌ها شناسایی نمی‌شود. در بسیاری از مواقع، پزشک حین معاینه لگنی برای مشکلات دیگر، بیماری سرویسیت را نیز تشخیص می‌دهد. بااین‌حال، شایع‌ترین نشانه‌های این عارضه عبارت‌اند از:

• احساس درد و فشار در لگن یا شکم
• ترشحات غیرطبیعی و بدبوی واژن به رنگ سفید، زرد یا خاکستری
• درد غیرعادی حین نزدیکی و رابطه جنسی
• خونریزی خفیف و غیرمنتظره از واژن
• تکرر ادرار
• دفع ادرار دردناک و سخت
• تب (در موارد نادر)
• احساس درد حین معاینات دهانه رحم
• خارش و سوزش واژن

لازم به ذکر است که در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا یا سابقه بیماری مقاربتی STD، می‌بایست در اولین فرصت به پزشک مراجعه کرد. از طرفی، گاهی زخم دهانه رحم در اثر عوامل غیر مقاربتی نظیر آلرژی، صدمه، عدم تعادل باکتریایی و... رخ می‌دهد و به علت علائم خفیف یا غیرقابل مشاهده، شناسایی نمی‌شود؛ لذا بهتر است بانوان به‌طور منظم تحت معاینه پزشک متخصص زنان قرار گیرند.

راه‌های تشخیص زخم دهانه رحم

به‌منظور شناسایی و تشخیص زخم دهانه رحم در یک فرد، پزشک ابتدا سؤالاتی در خصوص سوابق پزشکی، روابط جنسی، بیماری‌های مقاربتی و... می‌پرسد. سپس راه‌های زیر جهت تشخیص قطعی زخم سرویکس به کار می‌رود.

معاینه لگن

ساده‌ترین و غیرتهاجمی‌ترین روش تشخیص زخم دهانه رحم در زنان، انجام معاینه لگن توسط پزشک متخصص است. طی این معاینه، پزشک با قرار دادن اسپکولوم در واژن به بررسی هر نوع علائم حساسیت، تورم یا بیماری التهابی لگن می‌پردازد. سپس دیواره‌های تحتانی، فوقانی، و جانبی واژن را به همراه وضعیت دهانه رحم معاینه می‌کند.

نمونه‌برداری از زخم دهانه رحم

همچون نحوه معاینه زخم و التهاب دهانه رحم در تست پاپ اسمیر، پزشک یک برس یا سواب را وارد واژن می‌کند و نمونه‌ای از مایع واژن و دهانه رحم را برمی‌دارد. این نمونه باید در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گیرد که وجود یا عدم وجود عفونت در آن مشخص شود.

کولپوسکوپی زخم دهانه رحم

برای تشخیص زخم دهانه رحم، زمانی از آزمایش رحم و تخمدان و انجام سونوگرافی و کونولوسکوپی استفاده می‌شود که خطر جدی HPV یا بیماری داخل اپیتلیال دهانه رحم وجود داشته باشد. تکنیک کولپوسکوپی یک روش دقیق‌تر و تخصصی‌تر برای معاینه دهانه رحم است که در مواقعی که ظاهر غیرطبیعی در بافت واژن یا سرویکس مشاهده گردد، از این تکنیک استفاده می‌شود.

زخم دهانه رحم چگونه درمان می‌شود؟

برای رفع عفونت و درمان زخم دهانه رحم راه‌های مختلفی وجود دارد که بسته به سن بیمار، سوابق پزشکی، شدت علائم، وخامت عارضه و... مناسب‌ترین روش انتخاب می‌شود. باید گفت در مواردی که زخم سرویکس ناشی از حساسیت به محصولاتی همچون مواد بهداشتی یا اسپرم‌کش‌ها باشد، نیازی به درمان نیست و دوری از این مواد آلرژیک باعث بهبود عارضه می‌شود. اما برای درمان زخم سرویسیت ناشی از عفونت و جلوگیری از تشدید علائم و عوارض آن، باید به سراغ روش‌های زیر رفت.

درمان دارویی با آنتی بیوتیک ها

استفاده از داروهای درمانگر عفونت مقاربتی نظیر انواع آنتی بیوتیک، ساده‌ترین راه درمان زخم دهانه رحم به شمار می‌رود. برخی آنتی‌بیوتیک‌ها به بهبود سوزاک، کلامیدیا، واژینوز باکتریایی و... کمک می‌کند اما برای جلوگیری از انتقال بیماری به همسر، باید تا تکمیل دوره درمان از رابطه جنسی خودداری نمود.

در صورت ابتلا به بیماری مزمن تبخال تناسلی، به علت عدم وجود درمان قطعی برای آن می‌توان با مصرف داروهای ضد ویروس به کاهش علائم و مدیریت بیماری کمک کرد. همچنین در‌مواردی که یائسگی زنان در سنین بالا و تغییرات سطوح استروژن و پروژسترون عامل التهاب دهانه رحم باشد، داروهای هورمونی تجویز می‌شود. برخی از پرکاربردترین داروهای درمان زخم واژن عبارت‌اند از:

• قرص آزیترومایسین و قرص آناهیل
• قرص مترونیدازول
• آمپول جنتامایسین

استفاده از پماد زخم دهانه رحم

در مواردی که فرد مبتلا به سرویسیت واژنیت یا سرویسیت مقاوم به درمان باشد، می‌تواند از داروهای موضعی نظیر پماد مخصوص زخم دهانه رحم کمک بگیرد. از طرفی برخی آنتی‌بیوتیک‌ها نیز به‌صورت پماد تولیدشده و قابل استفاده موضعی هستند. از جمله این داروها باید به پماد دالاواگ، پماد آزیترومایسین، پماد کلوتریمازول، ژل واژینال و ژل رویال برای کشتن باکتری‌ها اشاره کرد.

فریز زخم دهانه رحم

در موارد خاص و نادر همچون التهاب ناشی از سلول‌های پیش سرطانی یا سرطان دهانه رحم، ممکن است پزشک از روش درمانی فریز زخم دهانه رحم یا کرایوتراپی سرویسیت استفاده کند. طی این روش، سلول‌های غیرطبیعی منجمد شده و از بین می‌رود و علائم التهاب سرویکس به مرور بهبود می‌یابد.

جراحی لیزر

سوزاندن زخم دهانه رحم از طریق جراحی لیزر موجب نابودسازی سلول‌های غیرطبیعی و امکان رشد مناسب سلول‌های طبیعی می‌شود. لیزر درمانی دهانه رحم به‌عنوان یک عمل سرپایی، صرفاً با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌گیرد و اغلب تنها به یک جلسه درمانی نیاز دارد.

درمان خانگی

در مواردی که علت زخم دهانه رحم عوامل عفونی مقاربتی باشد، استفاده از طب سنتی و داروهای گیاهی برای درمان خانگی آن تأثیری ندارد. اما برای درمان سرویسیت مزمن می‌توان از راهکارهای زیر کمک گرفت:

• مصرف پروبیوتیک: باکتری سالم پروبیوتیک که نقش مؤثری در بهبود واژینوز باکتریایی دارد، به مقدار قابل توجهی در ماست یافت می‌شود. پروبیوتیک را می‌توان به صورت مکمل هم خریداری کرد.
• مصرف چای سبز: چای سبز داروی گیاهی مفیدی است که علاوه بر کاهش خطر سرطان آندومتر و تخمدان، موجب سلامت واژن و دهانه رحم می‌شود.
• مصرف سیر: استفاده از سیر به دلیل خواص ضد باکتریایی قوی آن، نقش مؤثری در درمان زخم دهانه رحم دارد.
• دوری از محرک‌ها: برای کاهش علائم و عوارض سرویسیت می‌توان استفاده از انواع محرک‌ها به‌ویژه دیافراگم، تامپون و صابون‌های معطر را به حداقل رساند.
• پوشیدن لباس زیر نخی: با توجه به این که پوشیدن لباس زیر نخی و گشاد موجب کاهش تجمع باکتری‌ها می‌شود، این راهکار نیز در درمان علائم التهاب دهانه رحم مؤثر است.

خطرات و عوارض زخم دهانه رحم

بیماری سرویسیت یا زخم دهانه رحم اگر به درستی درمان نشود یا پیشروی کند، ممکن است خطرات و عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:

• افزایش ریسک انتقال عفونت از سرویکس به داخل رحم
• بروز بیماری التهابی لگن در اثر انتقال عفونت به پوشش رحم و لوله‌های فالوپ
• خطر ابتلا به HIV از طریق شریک جنسی آلوده
• اختلالات باروری و بروز نازایی
• بروز بیماری پریوتونیت (عفونت تهدیدکننده زندگی)

آیا زخم دهانه رحم باعث ناباروری می شود؟

همان‌طور که اشاره شد، یکی از عوارض و پیامدهای زخم دهانه رحم بروز ناباروری یا مشکلات باروری گوناگون در فرد است. از آن‌جایی که احتمال انتقال عفونت دهانه رحم به ارگان‌های داخلی نظیر لوله‌های رحمی (فالوپ) و حتی خود رحم وجود دارد، عملکرد این اندام‌ها با مشکل مواجه شده و علاوه بر نازایی می‌تواند در طول بارداری نیز سلامت مادر و جنین را به خطر بیندازد. برخی از خطرات سرویسیت برای زنان باردار عبارت است از:

• سقط‌جنین
• زایمان زودرس
• لکه بینی و خونریزی در طول حاملگی
• عفونت ریه و چشم جنین

سخن پایانی

زخم دهانه رحم در مواردی که خفیف و بدون علامت باشد، با رعایت برخی نکات ساده قابل‌درمان است. این بیماری اغلب ناشی از عفونت‌های باکتریایی بوده و گاهی به علت واکنش آلرژیک به کاندوم، کلاهک دهانه رحم و... رخ می‌دهد. در موارد شدیدتر بیماری و مشاهده علائمی همچون ترشحات غیرطبیعی و بدبوی واژن، سوزش و درد واژن و... باید به پزشک متخصص مراجعه کرد و تحت درمان قرار گرفت. لازم به ذکر است که در این بیماری، پیشگیری بهترین راه مقابله به شمار می‌رود و بنابراین رعایت نکات ذکرشده می‌تواند از بروز عارضه جلوگیری به عمل آورد.

سؤالات متداول

آیا زخم دهانه رحم خطرناک است؟

اگر زخم دهانه رحم حاد باشد یا حتی در صورت مزمن بودن درمان نشود، خطرناک خواهد بود. این زخم به دلیل تغییر سلول‌های بافت سرویکس، خطر ابتلا به سرطان را نیز افزایش می‌دهد.

درمان خانگی سریع زخم دهانه رحم چیست؟

معمولاً استفاده از عسل و یخ در انتهای واژن می‌تواند سوزش و التهاب را تسکین دهد، اما برای درمان قطعی باید به پزشک مراجعه کرد.

آیا لیزر و فریز زخم دهانه رحم روش استانداردی است؟

تا پیش از انجام پاپ اسمیر باید از فریز و کوتر زخم دهانه رحم جلوگیری کرد، زیرا امکان شناسایی بافت‌های تغییریافته را از دست می‌دهد. اما در صورت لزوم و عدم امکان استفاده از روش‌های دیگر، انجام این تکنیک به تشخیص پزشک صورت می‌پذیرد.

آیا قرص و پماد برای درمان زخم دهانه رحم مؤثر است؟

بله، برخی آنتی بیوتیک‌ها و همچنین پمادها و کرم‌های واژینال برای درمان زخم دهانه رحم به کار می‌رود. اما برای مصرف هر نوع قرص و پماد باید طبق تجویز پزشک عمل کرد.