کدام از انواع رحم باعث ناباروری می‌شود؟

رحم، اندامی به شکل و اندازه گلابی برعکس است که در قسمت وسط لگن و بالا و پشت مثانه قرار دارد. هر ماه با افزایش سطح هورمون استروژن، دیواره رحم به منظور آماده شدن برای بارداری ضخیم تر می شود و در صورتی که بارداری اتفاق نیفتد دیواره رحم تخریب شده و پریود رخ می دهد؛ اما در صورت بارداری، جنین در رحم لانه گزینی کرده و شروع به رشد می کند.

در بعضی مواقع ممکن است فرد به ناهنجاری های رحمی مبتلا شود و حتی سال ها از آن اطلاع نداشته باشد و در زمان اقدام به بارداری و معاینه پزشک، متوجه این عارضه گردد. برخی از انواع ناهنجاری های رحم می تواند منجر به مشکلاتی در بارداری مانند سقط های بدون علت و تولد نوزاد زودرس گردد. اگر که تمایل دارید درباره ناباروری و سقط های بدون علت بیشتر بدانید؛ اینجا کلیک کنید.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره علل اصلی ناباروری در زنان

انواع رحم و ناهنجاری های آن

ناهنجاری های رحمی بنابر علل مادرزادی، رشد نکردن رحم به شکل طبیعی و یا مبتلا بودن فرد به بیماری های مختلف بروز پیدا می کند. انواع ناهنجاری های رحمی عبارتند از:

• افتادگی رحم
• رحم آرکوئیت
• رحم دوشاخ
• رحم سپتوم‌دار
• رحم تک شاخ
• رحم دوتایی
• عدم تشکیل کامل رحم

افتادگی رحم

افتادگی رحم زمانی بروز پیدا می کند که رحم رو به سمت عقب و ستون فقرات و یا به سمت جلو و مثانه چرخیده باشد. این اختلال مشکلی شایع بوده که نیاز به درمان دارد. افتادگی رحم ناشی از ضعف عضلات نگه‌دارنده آن است که رحم را وارد کانال واژن می‌کند و راه رفتن یا رابطه جنسی را با مشکل مواجه می‌سازد؛ به‌طوری‌که در قسمت لگن، به فرد احساس فشار یا پر بودن دست می‌دهد.

رحم آرکوئیت چیست؟ (رحم قوسی شکل یا کمانی)

یکی دیگر از ناهنجاری‌های رحمی، رحم آرکوئیت (arcuate) است که برخی افراد به آن دچار هستند. حال این سؤال پیش می‌آید که آیا ناهنجاری رحم آرکوئیت باعث ناباروری می‌شود؟! باید گفت که اختلال رحم آرکوئیت، زمانی رخ می‌دهد که بالای رحم یک قوس یا فرورفتگی ایجاد شده باشد.

در این حالت اغلب رحم فرقی با رحم عادی ندارد ولی گاهی با افزایش سقط و زایمان زودرس همراه است؛ البته نباید نگران بود چراکه با رعایت مواردی از قبیل: استراحت بیشتر، تعداد دفعات نزدیکی کمتر، دوری از استرس و تحت‌نظر پزشک بودن می‌توان دوران بارداری سالمی را تجربه کرد.

بیشتر بخوانید: زایمان زودرس چیست؟ آشنایی با علائم و راه های پیشگیری زایمان زودرس

رحم دوشاخ (رحم قلبی شکل)

در این ناهنجاری به دلیل اتصال ناقص مجراهای رحم، قسمت بالایی رحم به دو قسمت تقسیم می شود و رحم، شکل قلب به خود می گیرد که به آن رحم قلبی یا دو شاخ می‌گویند. رحم قلبی‌شکل یا دوشاخ برخلاف رحم معمولی، شکلی گلابی‌مانند ندارد و مثل یک قلب است. در چنین حالتی، با ایجاد فرورفتگی و انحنایی به داخل فوندوس رحم، دو نیم‌رحم ایجاد می‌شود که می‌تواند مشکلاتی جدی در بارداری و حاملگی به وجود آورد. درواقع، بخش فوقانی رحم شامل دو قسمت کاملاً مجزا است که هیچ اتصال و ارتباطی بین آن‌ها وجود ندارد و به دلیل فقدان هرگونه دیواره بین دو طرف رحم، فضای مابین آن‌ها کاملاً باز می‌باشد.

اصلی‌ترین پیامدهای این اختلال شامل زایمان زودرس، خطر سقط‌جنین و همچنین نمایش غیرطبیعی جنین است. برای تشخیص و درمان رحم دوشاخ، در صورت وجود مشکلاتی نظیر نارسایی سرویکس یا دهانه رحم می‌توان از عمل سرکلاژ (دوختن دهانه رحم) کمک گرفت.

جراحی یکی کردن حفره‌های مجرای رحم قلبی‌شکل به نام عمل‌ترمیم رحم متروپلاستی هم برای بانوان دارای مشکلات سقط‌جنین و… ضروری است. همان‌طور که اشاره شد، بهترین راه تشخیص چنین مشکلی نیز تصویربرداری رنگی یا سونوگرافی سه‌بعدی است. ضمناً باید دانست که برخی افراد با داشتن بارداری‌های موفق، هرگز متوجه قلبی‌شکل بودن رحم خود نمی‌شوند و تعداد زیادی از بانوان با این مشکل نیز بارداری دو یا چندقلو را تجربه می‌کنند.

لازم به ذکر است که دوشاخ یا قلبی‌شکل شدن رحم، در طول رشد رحم و بر اثر اختلال در فرایند شکل‌گیری رحم ایجاد می‌شود. به عبارتی دیگر، این مشکل در اثر هیچ‌گونه آسیب و ضربه‌ای پیش نمی‌آید و به عنوان یک فرایند غیرارادی، امکان کنترل یا جلوگیری از آن توسط فرد وجود ندارد.

رحم سپتوم‌دار (رحم دیواره‌دار)

در این شرایط یک دیواره عضلانی به نام سپتوم در داخل رحم کشیده شده که فضای داخلی آن را به دو بخش تقسیم می کند. این دیواره ممکن است تا دهانه رحم کشیده شود و یا تنها بخشی از مسیر دهانه را مسدود نماید. درواقع، رحم سپتوم‌دار یا دیواره‌دار با داشتن دو حفره، احتمالاً موجب زایمان زودرس، سقط مکرر و زایمان بریچ (تولد نوزاد از سمت پا یا باسن) می‌شود؛ البته به‌طورکلی، این عارضه مشکلی در بارداری طبیعی به وجود نمی‌آورد و هیچ‌گونه علامت خاصی _همچون بی‌نظمی در قاعدگی_ ایجاد نمی‌کند.

باید گفت در برخی موارد، سپتوم با مسدود کردن بخش ارتباطی واژن و دهانه رحم، مانع از خروج خون قاعدگی می‌شود و نیاز به درمان فوری دارد. طبق موارد ذکرشده، برای تشخیص رحم دیواره‌دار نمی‌توان از علائم و نشانه‌های خاصی کمک گرفت؛ بلکه این کار تنها با روش‌های تشخیصی متعدد نظیر سونوگرافی، ام‌آرآی (MRI)، عکس رنگی رحم و… امکان‌پذیر است.

درنهایت نیز می‌توان برای جراحی و خون‌رسانی به دیواره رحم، با روش‌هایی مثل لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی، بخش سپتوم را برداشت و بیرون آورد.

بیشتر بخوانید: بیماری آندومتریوز در زنان چیست و چه علائمی دارد؟

رحم تک شاخ

این اختلال زمانی بروز پیدا می کند که یک لوله رحم وجود داشته باشد. در این حالت اندازه رحم نصف اندازه طبیعی است و در زمره بیماری‌های ژنتیکی و ارثی بسیار نادر به شمار می‌رود. در رحم تک‌شاخ، بافت رحم به‌درستی رشد نمی‌کند و تنها یکی از دو تخمدان از طریق لوله‌های فالوپ به رحم متصل می‌شود.

داشتن تنها یک لوله رحمی، موجب افزایش خطر ناباروری اولیه، زایمان زودرس، سقط‌جنین و حاملگی خارج از رحم می‌گردد. البته باید گفت ابتلا به عارضه رحم تک‌شاخ به معنی نازایی نیست؛ بلکه صرفاً خطر سقط‌جنین را افزایش می‌دهد و مراقبت‌های بیشتری را در طول بارداری می‌طلبد.

داشتن رحم تک‌شاخ در گروهی از خانم‌ها، عوارض و پیامدهایی نظیر ناهنجاری‌های کلیوی را به وجود می‌آورد که بروز ناهنجاری‌های مولرین _مرتبط با منشأ جنینی دستگاه تناسلی_، می‌تواند باعث مشکلاتی همچون نمایش قرارگیری غیرطبیعی جنین در رحم، پاره شدن قبل از موعد پرده‌های جنینی، سقط در سه‌ماهه اول یا دوم، محدودیت رشد جنین، زایمان زودرس، حاملگی خارج رحمی و حتی مرگ جنین شود.

ازجمله موارد خطرآفرین در چنین مشکلاتی باید به نارسایی سرویکس، اختلال جریان خون رحمی و کوچک بودن حفره رحمی اشاره کرد.تشخیص و درمان رحم تک‌شاخ برای جلوگیری از مشکلات مربوط به بارداری، اهمیت زیادی دارد. برای شناسایی این عارضه می‌توان از روش‌های تصویربرداری و آزمایش‌های غربالگری کمک گرفت.

البته گاهی وجود رحم تک‌شاخ تا زمان بارداری مشخص نمی‌شود؛ اما علائمی نظیر سابقه تولد زودرس نوزاد، ناباروری و سقط مکرر پزشک را به این عارضه مشکوک می‌کند. باید گفت خطر سقط‌جنین در سه‌ماهه اول بیشتر است و هر چه به ماه‌های پایانی حاملگی نزدیک شود، خطر زایمان زودرس افزایش می‌یابد.

راه‌های درمان رحم تک‌شاخ نیز شامل دارودرمانی و جراحی‌هایی مثل برداشتن نوک رحم یا شاخ، برداشتن سرکلاژ، لاپاراسکوپی در غیر از زنان باردار و… می‌شود.

بیشتر بخوانید: نکاتی که باید درباره علائم و علل سقط جنین بدانید!

رحم دوتایی (دو رحمی)

در این شرایط نادر، رحم به دو قسمت تقسیم می شود و هر قسمت دهانه رحم و یا حتی واژن جداگانه دارد. در اغلب زنان دارای ناهنجاری رحم دوتایی یا دو رحمی، واژن دوگانه و دیواره طولی واژن وجود دارد. همچنین ممکن است این اختلال به‌صورت تنها و یا به‌عنوان بخشی از اختلال سه‌گانه سندرم «هرلین ورنر واندرلیچ» وجود داشته باشد که این سندرم، شامل نیم‌واژن مسدود، رحم دوگانه و کلیه تحلیل‌رفته می‌شود.

نشانه‌های دو رحمی را می‌توان حین معاینه لگن با مشاهده دو سرویکس و سپتوم طولی واژن شناسایی کرد و سپس با سونوگرافی واژینال دو یا سه‌بعدی، به‌طور قطعی آن را تشخیص داد. از ویژگی‌های رحم دوگانه هم باید به مجزا بودن حفره‌های آندومتری اشاره کرد که درنهایت عوارض مشابهی نظیر رحم تک‌شاخ را با احتمال کمتری ایجاد می‌کند.

اختلالات لوله‌های فالوپ

گاهی انواع ناهنجاری لوله‌های فالوپ یا لوله‌های رحمی _همچون فقدان لوله کامل، وجود منافذ فرعی و کیست خوش‌خیم کوچک_ در برخی زنان مشاهده می‌شود. کیست خوش‌خیم کوچک، به شایع‌ترین ناهنجاری لوله‌های فالوپ گفته می‌شود که ضمن اتصال به انتهای لوله رحم، تحت عنوان هیداتید شناخته می‌گردد.

تشکیل نشدن کامل رحم

تشکیل نشدن بخش‌های مختلف رحم، شامل عدم شکل‌گیری برخی قسمت‌ها نظیر سرویکس، واژن، ناحیه فوقانی رحم، لوله‌های فالوپ و یا ترکیبی از آن‌ها است که معمولاً با علائمی همچون عدم وقوع قاعدگی همراه می‌باشد. در اغلب موارد، امکان بارداری با این ناهنجاری وجود ندارد؛ اما درصورت فقدان واژن می‌توان با ایجاد واژن مصنوعی، مقاربت و آمیزش جنسی داشت.

علائم احتمالی ناهنجاری های رحمی

ناهنجاری های رحمی معمولا تا زمان بارداری مشخص نمی شود و حتی افراد تا قبل از معاینه پزشک و انجام سونوگرافی از آن آگاهی نمی یابند. برای ناهنجاری های رحم نمی توان علائم خاصی تعریف کرد اما از شایع ترین نکاتی که در افراد پس از تشخیص مشاهده شده، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• ناباروری
• پریود های نامنظم و یا حتی نداشتن پریود
•  زایمان زود تر از موعد و سقط های مکرر
•  احساس درد شدید و غیر عادی هنگام رابطه جنسی
•  درد های شدید در زمان قاعدگی

تشخیص ناهنجاری‌های رحمی

برای تشخیص ناهنجاری‌های رحمی و نوع آن‌ها، روش‌های مختلفی وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

هیستروسالپنگوگرافی: روشی موسوم به هیستروسالپنژیوگرام برای تزریق ماده حاجب (مایع رنگی مخصوص) از طریق واژن به لوله‌های فالوپ و رحم و عکس‌برداری با اشعه ایکس برای ثبت عکس رنگی رحم به‌ویژه برای زنانی دارای ناباروری طولانی‌مدت (باید گفت که این روش، تا حد زیادی ساختارهای رحم و لوله‌های رحمی را مشخص می‌کند و ناهنجاری‌ها و آسیب‌ها را نشان می‌دهد.)

هیستروسکوپی: عمل هیستروسکوپی راهکاری برای مشاهده وضعیت درون رحم به کمک دستگاه واردشده از مسیر واژن

سونوگرافی واژینال: روشی به‌منظور انجام سونوگرافی از مسیر واژن و تشخیص ناهنجاری رحم

سونوهیستروگرام: راهکاری موسوم به سونوگرافی انفیوژن سالین برای کسب اطلاعات از داخل رحم توسط تزریق مایع نرمال سالین _از مسیر سرویکس به داخل رحم_ و سپس انجام سونوگرافی ترانس واژینال جهت ترسیم خطوط داخل رحم و وضعیت بیرونی آن (لازم به ذکر است که این روش در مقایسه با هیستروسالپنگوگرافی و سونوگرافی، اطلاعات بیشتری در اختیار پزشک قرار می‌دهد.)

لاپاراسکوپی: لاپاراسکوپی رحم فرایندی همراه با ایجاد چند برش کوچک روی شکم برای مشاهده داخل حفره شکمی، بررسی قله رحمی و همچنین تشخیص رحم سپتوم‌دار از رحم دوشاخ

در کنار روش‌های معرفی‌شده، استفاده از عکس‌برداری MRI و معاینه لگنی نیز می‌تواند سودمند باشد.

بیشتر بخوانید: آزمایش های تشخیص ناباروری در زنان

ناهنجاری های رحم و ناباروری

میزان اثرگذاری شکل غیرطبیعی رحم بر بارداری با توجه به شرایط افراد با یکدیگر متفاوت است و فرد باید برای مشکلات ناباروری به پزشک مراجعه کند تا بررسی‌ها و آزمایش‌های تکمیلی برای تشخیص مشکلات ناباروری مانند عکس رنگی رحم انجام گیرد. از آن‌جایی که بسیاری از بانوان هیچ‌گاه متوجه ناهنجاری‌های رحم خود نمی‌شوند، آمار دقیقی از جمعیت مبتلایان به این اختلالات وجود ندارد.

میزان تأثیرگذاری رحم غیرطبیعی بر بارداری، به میزان غیرعادی بودن رحم وابسته است؛ اما به‌طور کلی ناهنجاری‌های رحمی باعث بروز ناباروری نمی‌شود و اغلب افراد با قرارگیری تحت نظارت‌ها و مراقبت‌های بیشتر، می‌توانند دوران بارداری خود را به خوبی به پایان برسانند. اگرچه افراد با شکل غیرعادی رحم دارای شانس باروری مساوی با دیگران هستند اما گاهی خطر سقط جنین در این بیماران بیشتر است و گاهی زایمان تنها به صورت سزارین امکان‌پذیر می‌باشد. همچنین شکل غیرعادی رحم می‌تواند در طول بارداری و حین زایمان، عوارض و مشکلاتی را برای خانم‌ها ایجاد کند.

غیر عادی بودن شکل رحم _عدم گلابی‌شکل بودن رحم_ باعث می‌شود که جنین در موقعیت نشسته (بریچ) یا به پهلو قرار بگیرد و به همین علت تنها راه زایمان برای این افراد سزارین است. در صورتی که رحم از اندازه طبیعی خود کوچک‌تر باشد این امکان وجود دارد که جنین از فضای خود خارج شود؛ یعنی کیسه آب یا آمنیوتیک ممکن است زودتر از موعد پاره شده و زایمان زودرس اتفاق بیفتد. لازم به ذکر است که در صورت تولد زودهنگام، معمولاً نوزاد نارس را به مدت چند روز در بخش NICU نوزادان تحت مراقبت‌های ویژه قرار می‌دهند.

در مواردی که مادر دچار ضعف یا نارسایی دهانه رحم باشد، توانایی رحم برای حفظ و رشد جنین کاهش می‌یابد و گاهی موجب زایمان زودرس یا سقط جنین می‌شود. 

شهر یزد به عنوان قطب درمان ناباروری کشور، با بهره گیری از بهترین متخصصان به عنوان یک مرکز ویژه درمان ناباروری در کشور در حال فعالیت است. برای کسب اطلاعات بیشتر کلیک کنید.

مراقبت های بارداری برای ناهنجاری های رحمی

• حفظ آرامش و مدیریت استرس و اضطراب
• مراجعه مرتب به پزشک برای بررسی شرایط جنین و مادر

درمان ناهنجاری‌ های رحمی

داشتن ناهنجاری‌های رحمی به‌خودی‌خود، فرد را نیازمند در پیش گرفتن روش‌های درمانی نمی‌کند؛ اما در صورت ایجاد درد، ناباروری و سقط‌های مکرر ممکن است که عمل جراحی در پیش‌گرفته شود. روش‌های هیستروسکوپی و لاپاراسکوپی، بهترین راه درمان برای مشکل رحم سپتوم‌دار به شمار می‌رود؛ به‌طوری‌که با برداشتن سپتوم یا دیواره توسط روش هیستروسکوپی می‌توان اثرات مثبت آن را بر روی بارداری دید.

در برخی از انواع رحم‌های تک‌شاخ و دوشاخ نیز جراحی شاخ رحمی (کورنوپلاستی) به کار می‌رود.

بارداری باوجود ناهنجاری‌های رحمی

اگر ناهنجاری رحمی روی جابجایی تخمک و اسپرم (گامت‌ها) اثر بگذارد، امکان استفاده از روش کمک‌باروری آی‌وی‌اف (IVF) وجود دارد. پیش از آن نیز معایناتی برای مشاهده انسدادهای نیازمند عمل و تشخیص فضای حفره رحم برای رشد جنین صورت می‌گیرد.

در مواقعی که نیاز به برداشتن سپتوم رحم باشد، باید تأثیر آن بر عملکرد بارداری بررسی شود که این کار به کمک تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) صورت می‌گیرد. البته باید توجه داشت که درمان ناهنجاری‌های مجرای مولر با جراحی، خطر آسیب به دیواره رحمی و درنتیجه ایجاد نقص کاشت را افزایش می‌دهد؛ لذا بهتر است تا حد امکان از روش‌های هیستروسکوپی و لاپاراسکوپی کمک گرفت.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟